Читаем Дойду ахтылана полностью

Дойду ахтылана

ЫРЫАКмс кнм санньыйаКиирэр сирин былдьаста,Маайа ынах хамыйаБарар кэмэ уолдьаста.Ыллыыр чыычаах утуйан,Айылабыт чуумпурда,Оттуур колхоз уурайан,Отуу уота умайда.Паарка ыллаан эрдээМаннык намыын киэээ,Эдэр ыччат биэрэккэЭиэкэйин эттээ…Намыын киээ дьаарбайаТахсыах эрэ, Даарыйа,Сээкэй туун аттараСээргэиэх таарыйа.* * *Ый сырдыгар сргмЫрылыйа дьулуста.Ырыам аргыа чыычааымЫраах кытылга ыырда,Кгэн аллыбыт бакаалымКллэ-салла, дьалкыйда,Ктр клм дабаанаКрмтйэн кннэ.КЭЛЭР ЙЭ КИИТИГЭРМин трн тлйбт алааспарЭн ск, олоруо – билэбин.Эйиэхэ, ол ыраах бырааппар,Бу ыллыыр ырыабын аныыбын.Дьиибэргии, сонньуйа, эн ааыаДирбийэр мин ырыам хооонун:Бииги йэбит халлаанын,Эн кр охсууу толоонун.Бииги, эн убай дьоннору,Дрбннээх йээ олоорпут,Олохпут бу сырдык хооонунОхсууу уотугар айарбыт.Кн аайы куттанан турбакка,лн утары барарбыт,Таптыырбыт, ыллыырбыт дьыбарга,Буураа муммуту сирдиирбит.Мээйи, лн ээрбитЭн скр кх мичил алааскар.Кн аайы суол солуур этибитспт дьол айанын аартыгар.Кмскээн чэлгиппит алааспарЭн ск, мичээриэ – билэбин…«Быраатым, кэлэн мин рдбэрАхтаар!» – диэн кэриэспин этэбин.КИЭЭ АЛААСКАЫрааынан-чугаынанЫнахтар маырастылар,Хаы курус тыалынанЭккин-хааын сайа тыынар.Бу дойду хас томторун,Чугастааы дулаларынБарытын мин билэрим,Барытын тэпсибитим.чгэйиэн дойдум тыалаСрэхпин угуттуура,Умнуллубут ырыа тылаУруккулуу сатарыыра.Ханан эрэ ырааынанХаыл аттар тыбыырдылар,Харалаабыт хатынарымХараанан таыннылар.Манна олох, манна тойук,Манна атын сигили,Срэхпинэн маны куруукАхтар, саныыр да этим.Дьоллоох тойук, дьогдьоот киээ,Дьолу булбут мин дойдум.…Оо буолан ааспыт сааспынОрдук саныы олордум.ОЛОХ УОННА ОЛОХО(А. Сурковтуу)Эти астыа. Сыллар ааыахтара,Бииги кырдьан олоруохпут.Бг герой – олохо бухатыыра,Остуоруйа буолуо бииги олохпут.Этиэхтэрэ онноайыы бухатыыраОччолоох-баччалаахкстэээ диэн,лр чааыгарлбт тыыннаахЫрыа тылларынэппитэ диэн.Олохо буолуоулуу кыргыс туунан,Кырдьаастар уйадыйа истиэхпит:Ол олохо ойуулаах номоуттанАмарахтык мичээрдиэхпит.Оо, дооттоор,Ол бухатыырдардыынБииги буолбаппыатарыаллаан скээбиттэр,Кинилэри кытта сайылык сыыытыгар,Оскуола олбуоругаройуоххалыы оонньообуттар,Кинилэри кыттаДьоллоох кэмэДьолу ллэстэдоордоспуттар,Трбт дойдубут ыар дьылыгарХоуок килиэбиллэстибиттэр.Билбэт этибитБтн кстээхтэрин,Кииттэн ордуккиэптээхтэрин,Саарар саалараырыа буоларСахаттан сабыйайдхтрн.Кинилэр сгэллэрэкии сгэринСылайан нксйбт кстэригэр,хсэр буолаллара, л кэллэинэ,лттэнсиргэнэргэстэринэн.Бииги билэбит:рдк баа,Дойдуну таптыыр кн срэх,Кл таптыырмодун санааДьон курдук дьооолоортун.Бииги билэбит:Дьон курдук дьонИйэ сирдэрин,бар дьоннорун,Алдьархайдаахаат айаыттанАрааччылаан ылбыттарын.Эти астыа,Сыллар ааыахтара.Бииги кырдьан олоруохпут,Бг герой –олохо бухатыыра,Остуоруйа буолуо бииги олохпут.КЫАЙЫЫ КНЭОонньорум бииккиулуу сурахтанОйон тураноолуууурастыбыт,Оскуолабыт рдгэрумайар былааы,Оонньуу турдундиэн,ойутан тааардыбыт.Бгн бииги,Орто дойду билбэтэхороспуойун бииинУлууохсууу уотугаруолугуттан ылан,умса анньан,урусхаллаабыттар,Бгн бииги,илиибит клннссптгэр ааан,Трткчмээй сылытл тспттэр,Сардаа тыктаына,кн кннэинэ –Аан дайдым,айыла ийэм,АйгырыыхамсыыАйманарын курдук,Аан дойдунусатарытарАйхал бнайдаардахпытбуоллун!Улуу дойдунууугуннарар,Уруй бнуйгууртахпытбуоллун.Оонньорум барахсанОотугар тстэ:Уулуссаа ойон тахсанУйадыйан турда,Крэх дьонун крд:Кэлии,Барыы,Кл,р!Солко таас суугуна,Хаарыс таас харсыыта,Кыыс рбт дьэдьэн имэ,Уол оо ойуолуута.Эмэн дьахтар эдэрсийбит,Эмээхсин эккирээбит,Сукуй тыа суугунаабыт,Сулбут рэх тыааабыт.Уулусса,дойду тылаУарыйбат музыка:– Кыайыы!!!– Кыайыы аатынанкыайаргынанр,кт,туой!Уулуссаакйгр.Ктлл.гс сиртэн,суут дьиэттэнрдк сиргэ,хонуугамрэрдстлэрр былаахтара.Трибунаа –дьоллоох тыллар,Дьон срээр –спт кыымнар…ргйдтурбуппут онноолох оолоро,Оо, онтонырыа баартаОйуур,толоон,тыа аайы:Айхаллан,кл кыраай!Айхаллан,улуу норуот!Оонньорум булбут этэУон кмс остуопканы,Оонньорум муспут этэУон чулуу ыалдьыттары…Оо! Дьэ, оонньорум,Оонньор да буолбатах,Уол оо – эдэр ырыа,Ырыа – Кыайыы ырыата –Ыырбыта остуолга.МИН ДОЙДУМ(Садофьевтыы)Бу далай, бу халлаан сарыала,Срэи угуттуур кй салгын,Бу уйгу ыыаын чараа,лскэн рбт, бу дьолбут –Барыта эн эбээт, мин дойдум!Бу лгм нлээх алаастар,Бу саыл сыыылар, толооннор,Бу кмс ктэллээх хайалар,Угуттаан таымныыр рэхтэр –Барыта эн эбээт, мин дойдум!Бу мичил кн тэн саатаабытКиэтэн киэ уоралаах сир-дойду,Бу «кэхтэр» диэн тылы сатаабатКэрэммэт кэккэлээх ыччатым –Барыта эн эбээт, мин дойдум!Ньиргиэрдээх бу р куораттар,Киэтэн киэ куйаарар аартыктар,Бу айар лэбит этиэ,Бу ыллыыр ырыабыт кмэ –Барыта эн эбээт, мин дойдум!МУУС УСТАРДААЫ САНААС.А. МестниковкаТаптыыбын эйигин, Сахам сирин,Хаар хайынаах трбт дойдубун,Буура сатыылыыр киэ сыыыларын,рдк кннээх сааскы халлаанын.Алас ааттаммыт муус устаргаМин дойдубар муус устубат,Тооттуу барбыт кыстык хааргаХалыйар хайыар суолун хаалларбат.Ктр кэлэрин ктэр санаабарлэм быыыгар рэи кэтээбин,Кини то хара харалдьытыгарНьургуун сибэкки ньургуйа нэрин.Онно, мин санаабар, туманы курдатКстрг дылылар крр садтар,р былытынан ллммт курдукчгэй бэйэлээх отонноох мастар.Баар, кырдьык… (бииги итээйэбит)Кыын кыпчыарын бииги кыайыахпыт –Кулун тутар буура кубулатынМуустаах муораа кыйдаан ыытыахпыт.Оччоо мин дойдум хаар хайыынКэмин иннинэ киэр гыныаа,Сыыа ааттаммыт муус устарым,Ыам ыйыныы, балыгын ыытыаа.Нарын бэйэлээх таара кийииттэрэТанан туруохтара, сайынынан тыына.Кннээх дойдум отонноох мастараКийииттии кэлиэхтэрэ чаллах тииппэр.Алаас арыытыгар, отонноох садкаДьоллоох оолор крл сырсыахтара.Абрикос отону аалара дьооАйдаара сырса аалан биэриэхтэрэ.Оччоо бииги, кыыны кыайбыттар,Ообутугар тэн олоруохпут,Кр барбыт алаас куулатыгарКулун тутарга кус маныахпыт.ХОДУАТурда колхоз алааыгарУоттаах куйаас ргэ,рдк кэ талаарСинэ ммт бэттиэмэ.Силлиэ тыал л отуСирилэччи ытыйбата,лэ крэн эбэ хотунммт ото долгуннурда.Кырбый кыыл кынатынанКыптыыйдана оонньообото,Эмдэй-сэмдэй тстлэрЭлитиэпкэ бэртэрэ.Быыстала суох хабыгырыыБлмттэр крсбэттэр,Xапсаайдык татыгырыыКосилкалар сырыстылар.Кх уйгунан кмллэн,Сытта колхоз алааа,Срэххэ, быарга билиннэСамаан сайын сылааа.СААСУуга суох ыллыы-туойа,сааскы халлаан турда,Чэбдик дойдум, мичил рэ,тыына, уугунна.Совет дьиэтин былааынкнм рэ тиирэр,Пионер оо ырыатынтыалым ыраах илдьэр.Сииктээх буорга тэн тиллэртрл кмс сиэмэ,Ыраас, сырдык ача нэр,атар лабаа брэ.Уонна сырдык рйэлэркии аймах дьолунЫрыа гынан туойбуттарсрк кмс тылынан.Сирбитин симии, ооро,тосуйдулар уустар…Советскай дойдум олоокн крс устар.Ууга суохыллыы-туойа,сааскы халлаан турда.Ууга суохр тыынасрэххэ кутулунна.САРСЫАРДАКр эрэ: сырдык дьолМичээригэр маарынныыр,Кр эрэ: сардаасаахха сыдьаайда.Аан дойдум ууктан,Сырдыкка сыламныыр,Аан дойдум саанансандаарда.Саа кх солкооСууланан турдуларСаа кхунаарар мырааннар,Эн курдук млйнДьон турар,ууктан,Эн курдук,хомунар,тараанар.Советскай кии, эн,дьиэ тутатахсаынСоветскай Союзка –млйн.Сгэин эн маска батары охсоун,Охсуллар сгэлэр –млйн…Дирбийэн-дарбыйанлэлии тураын;Ырааттаэн лэ ырыата.Дирбийэн-дарбыйансатарыы турдааСоветскай сир ийэбарыта.Мас суоран, таастаанИстиэнэ уураын –Млйнистиэнэ ууруллар.Эн тргэнтутуунанСарайдаан бтэин –Млйнсаа дьиэсандаарар.Эн ыллыырырыаарСардаа сыдьаайар,Эн ырыа ииллэрсир аайы.Эн лбт ааккыныысаа дьиэ сандаарар…Сарсыардасайаас, ылааы.КНБурдук сириттэн улардар кттлэр,Буруо ууннук тура унаарар,Алаас аыллан ынахтар маырастылар,Амтаннаах кэнчээри сыта тунуйар.Уонна дуо, дооттоор, сайдам салгыным,Убуруу-сыллыы, уолукпар эриллэр,Утаппыт срэххэ сдрн нууралымУуннук-ууннук угуттуу диэлийэр.Оттообут хотуурун отунан баайанОонньор кии хоспоор уурар,Дьиктилээх кнм, санньыйа ылааран,Тииттэргэ сааары тыаа суох устар.Ол дьиээ кии суох: оонньор дал тутар,Хобороос хотону сыбаа барбыта.Махааай таыгар бурдук астыыллар,Уйбаан эиилги сонуогу хорутар.Кл сир дьонноро олоу оосторКрээннээх лэнэн кн крсбт.лэни мртэн мухаа, булкаКыыны кытта тээ туруохпут.* * *йдгн нлээх хонуунанКлэйдии миигинниин испиккин,Хонууга сибэкки хомуйанХоскор эн киллэриэх буолбуккун?Кэмчиэрэ ыйытар саабарХоруйдаан биир тылы эппиккин,Срэ, сииктээх тн гэрСэмэйдик сиэттиэн испиккин?йдгн олох киэ суолунанДьоллоохтук хаамыахпыт диирбитин,Эриэккэс санааттан долгуйан,Эн онно мичээрдии испиккин?Оччоо мин, хоту ктр,Кынаппын куурдуна сылдьарым.Арахсыы ол дьоллоох чаастарынАхтаыан, мин кнд Анютам?КЫЫЫ СУОЛТугун баас уунайНуоралдьыма рээ,Xаан-хаан тиийиэмийХампа алаас ыалыгар?Тиийиэм киээ уот н,Имик-самык буолуута,Остуоруйа тмктэнэнУу чуумпу уйгууруута.Дьиээ киирэн мин иттиэмКдьппт кмлкпэрУонна нуктуу нухарыйыамУотум сылаас сыламар.Оччоо тлбэр охсуллуоСырдык уоттаах мин хоум,Онно тэтэрээт кннрОлороро буолуо доорум.Кннр, кннр, доорукуом,Кттмэ алаы.Олоххо сыыа хардыылаабатДьон буоллуннар оолору.КИЭЭ ТЫААСииктээх киээ хааман истимЧара тыаны тэлэн,Оуор анньан илим-ситимЫйтан сырдык тэр.Онно алаас. Дьонум-сэргэмОонньоон-клэн эрэр…Сардаарар сырдык имимТиийиэм нэр кэмэр.Ыйдааа хахыйахтар,Улааппыкка дылы,Нуктуу, чуумпу налыйбыттар,Мрэнэн сырдыы.Уолбат наыл рйэлэр,Уулбут кмс уунанТолбоннурар клччэбэрТохтообокко усту!Сииктээх киээ хааман истимХаты чара устун,Сардаарар кмс имим,Инним – крэх дьонум.БЭЭЭЭ КУЛУУП ДЬИЭТИГЭР(Кыыс ырыата)Бээээ кулууп дьиэтигэрБиэс уол кэлэн тохтообут,Бэиэн эдэр инженердэр,Бэиэн эрэт бтстр.Оо, тэнээх да дооттор,Оо, чгэй да уолаттар.Км, чоу буларКрэхтээх дьон лэр:– Иччитэх Сиинэ сиинИччилиэхпит дээллэр.Уой, кс да кэпсииллэр,Оо, йдх да уолаттар.Бгн кулууп таыгарБэиэн тахсан туойдулар,Оолору мунньаннар,Оуохайдаан тэйдилэр.Уой, кэрэтик да ыллыыллар,Уо, крдх да уолаттар.– Хайыахпытый, дьгэлээр,Хайалар ктэллэр.Сарсын эрдэ барабыт,Саныыр буолу, – дэстилэр.Уо, кирдик да эрэттэр,Оо, тохтуу да тспэттэр.ЭЙИГИН УТУТА-УТУТАДанилова ВерочкааЭйигин утута-утута,Биэличчээ, мин ырыа ыллаатым.Кэм тргэн хардыынан ааыытаЭн, сэмэй кыыс оо, улаатыа.Сиинээ, Куорунай сиригэр,Ньоодьук диэн улуу кл баара,Ол эбэ соуруу ттгэрТурар ээ эн ээ ампаара.Ол ампаар аттыгар бэрт былырБаар этэ куаан балаан,Ол онно р кн сырдыгарКэлбиттэр аалаах абаа.Бииги, лэнэн суол солоон,Олох киэ аартыгын булбуппут,Олох киэ буоругар лэнэнрдк дьол ртн билбиппит.Билигин омуктар баайдара,Аатамы арааран бараннар,ннээх йдрн ситээри,Айдааран, арбанан эрэллэр.Эн дьоун кыа хааа умсаран,Эйигин эн бэйэ дойдугарДьоло суох кулут кыыс оостонБайары тл гынан тллэр.Бииги: нууччалар, сахалар,Хааактар – уон араас омуктар,Бииги, советскай норуоттар,Бу сири бас билэн ммттэр,Аан дойду дьолуттан кл,Кллк лэлиир рнТуохтан да рдктк туппуттар,Тобуктаан туруохпут кэриэтэОхсуан умсуохпут. ОхсуанЭн кл олоххун айыахпыт.Бииги муура суох кспт –Муура суох сырдык итээл,Дьон аймах тнэ суох олоунБу буорга олохтуур итээл,Ол иин бииги ырыабытЫырар сааттан сааа.Итээй – туолуоа ырабыт,Мин сиэним, эн ону кр.Эйигин утута-утута,Биэличчээ, бу ырыа ыллаатым,Ырыабар мин илэ крбнЭн йэ алаарар халлаанын.БОБО ТУТАР ООННЬОР1Тоус уоннаах толунньаТокуйбутун крмэ:Ииирдэрэ эрчимнээх,Сындааына сыралаах –Ахсым болгуо быччыаАхсаабатах дээллэр.«Алтан туура» хотуураАйаннаатар эрэ дуо,Дэмэ-хомо суох кэмнээхДэээтинэ диэн кэбис.Хотуур сыылба да буолларХодуаны хоротор,Хоннохторо суойуулаах,Хотоойулаах сырыылаах.Ардайдаппат да эрэн,Арсыын ылыы рдгэрст бсск кэриинртэр дээллэр.Хамыырдаахтан хаалсыбат,Хоннохтооххо куоттарбат,Боччум илии муунанБобо тутар оонньор!2Бодьойбутун кртБокоойуга ааыма:Алта салаа муостардаахАтаралыыр тайах кыылАаарытар айааАаан баарта суох дииллэр.Кылатара кытарбыт,Кыайан кр дуо диэмэ:Кытарбытын иннигэрКыраан ылар кыааын.Кыырай халлаан кыстыктаах,Кыптыгыркаан кынаттаах,Кындыа ктр кыыл бииинКыдыйарын сллр.Кэлим элбэх кэлгиэлээхКэтириинискэй доруобунЭсилгэннээх эстиитэЭккэ эрэ дээллэр.Кэмчи соус да буоллар,Кэнтиктэрэ охтуулаах,Татым соус да буоллар,Чааркааннара тардыылаах,Эндэппэккэ таба биэрэрЭбиэннэрэ исэлээх.Боччум илии муунанБобо тутар оонньорСаыл, саарба арааынСааылыырын сллр.Ыыктары билбэтэхЫга тутар ытыстаах,Ылыммытын ыпсарар«Ыччат» буолар дээллэр.ЫРААХ МУОРА КУМААР(Поэма)Муораа кх кдэрик тэн,Чуумпуттан чуумпутук доллоуйар;Хаан эмэ хопто, арыт ытаан, арыт клэн,Аймыыр аааттыбыт чу салгыны.Хоту дойдуга кстбэтэх кн тахсанХолку хомо долгунугар оонньуур;Хомо ууоргу хоптолоох кумаыттанТуууурга[1] туоруур тыы эрдиитэ оймуур.Ол оочоо дьол туунан, олох туунанИкки кии кэпсэтэрэ.Чуумпу долгун, балык умнуллан,Санаа дьоллоох кэлэргэ тиийэрэ.– Эн, – диирэ эр кии куолаа, –Эрэн бииэхэ – доотторгор,Олоххо баар бары куаанСырдык, ыраас аргыстаах буолар…Дьахтар куолаа махтанараЫар кнгэр кээспэтэх доотторугар.Ол курдук уста турбуттараМуора доллоуйар долгунугар.1Хаты рэх рдгэрБаар ээ маан балаан,[2]Ол дьиэ сырдык хоугар,Оо, эн кими крн?Сэрии суоар ол дьиээЭдэр кэргэн олоорто,Эдэр кэргэн ол дьиээЭлбэх дьолу билбитэ.Онно баара эдэркээнБу дьиэ кэргэн аата,Ааааччыа, эн кэрэхсиирТеатры артыыа.Онно баара оуордаахТннктэрин муунанСибэккини кэккэлиирМин эдэр героиням.Онно баара дьиэ сэргиирЭдэр кэргэн чыычааа,Мэник кии, кыра кэргэн –Хара харах Валентина.Онно баара рэ кырдьар,Дьон таптыыр эмээхсинэ –Дьиэни дьиэлиир, сиэнин иитэрМаанылаах эбэлэрэ.Хаты рэх рдгэрТурар маан балаан…Бур-бур буруо бургуйар:Кр суох, чукук, куаан.Бу дьиэ сырдык хоугарХаалбыт сиэннээх эмээхсин.Аыы баттыыр, саас ылар…Ол да буоллар ыал ээ син.Кини кэпсиир бар дьоо:– Кн-дьыл атын… айака!..Баарта уолум боруоа,Кийиит – хоту, балыкка.Уонна уоста имэрийэрБу ыар сааын сааталын –Сиэнэ кыыс, хара харахВалентина баттаын.Оччоуна кмс таммахИэдээр илибириир,Валентина намчы саннаАргыый ибигириир…Эбэ кыайыы кнгэрЭрэн тиийиэ эриэн,Хаты рэх рдгэрХааллын маан балаан.Ааааччыам, тиийиэх биигиМуустаах муора биэрэгэр,Кыайыы иин силлиэлиинБар дьон тустар сиригэр.2Уордаах муора милкийэрАрдах, силлиэ сиригэрКуба курдук балааккаларТуртанаа тураллар.Фронт сакааын толоро,Онно тиийэн олохсуйарКыайыы иин охсуарЭдэр биригээдэ.Онно тиийдэ саха кыыаМаня Готовцева,Туустаах ууну, тыалы кээн,Бэчимэни сосуа.Онно тиийдэ саха кыыа,ст мдьл,Суох эр дьону солбуйан,Дьоллоох сирин кмск…Онно кн-дьыл аастар ааар,Дрбннээх олох ктн.Балык суоар кыыы буолар,Тн-кн умнаын.Оттон муха ийэтин тиирэрБайым балык кэллэинэ,Санаа кнр, кынат буолар,лмнээр крэххэрКн эмиэ кст куотар.лэ быыар, крэх быыарЭмиэ санаа сабардыыр:«Оо ытыыр ыраах дьиээр,Оттон Кеша ханнаный?!»Суох ээ сурук. Сыл буолла…Ымыылыыры туох баарый?Ырыа этэр: «Кт».Ктэр.Ырыа суоар мунчаарар.Онуоха эбии быстах тылыДьон сэлбиэр тараппыттар:«Сураа, Кеша лбт ,Ону кыыстан кистэтэллэр…»Уонна харыастар срээрр ким эрэ сипсийэр:«р-кт, оонньоо эдэргэр,лбт кытта лбттр».3Кулуун курдук ууохтаах,Куппут курдук тааалаах,Биригээдэ килбиэннэээМирон Сивцев диэн баара.Кини уран кэпсээнинэнТыалы намыратар,Ытаабыты кллэрэр,Аыылааы саататар.Кыайбатахха кмлр,Ыалдьыбыты эмтээр…Эмэн дьоо – таптыыр оо,Эдэр кии дооро.Санаа баттыыр мукук кэмэрМаняа убай кии,Санааны сайар доор буолар,Эрэйи ллэстиэр.Бииргэ рэ, хомойоОл курдук олоорторо.Бииргэ эрдии эрдэллэрэ,Бииргэ бэчимэлииллэрэ.4Биирдэ онно р буолта:«Киев куорат – бииэнэ!..»Дьон-сэргэ тоуоруста,Сынньала кэмэ этэ.Бастаан уоттаах уруй тыллар,Онтон оонньуу, оуокай,рэр тгэн: срэх тиллэрКыайыы, кырдьык аатыгар.Бууралардыын крсэн-харсанБу буору чиэппиттэр,ргйд, ыллаа-туойу,Хоуун дьон, балыксыттар!Симик уоттар умайбыттарИмик-самык балааккаа,Арыгылар аччаабыттарБылтаар бытыылкаа.Ахсааннарын ситэрэ,Ырыалар ылламмыттар.Ис срэх кистэллэрэЭлэккэ быламмыттар.Оттон Мирон МаняттанОл киээ арахпатах,Аптаах таптал ырыатынУоуттан тэрбэтэх.Кини эппит:– ЭйигинОлус да таптаахтаатым…– Тоо миигин таптыыгын?– Бу йдх харахтаргын…Уонна ол уол андааммытйэлээх таптал аатыгар,Хоруй ктэ сгрйбтТапталлааын атаар.Маня крр, Маня истэр,Маня саныыр:«Кеша суоар… маннык кэмэ…Бу туохпут уалдьытай!..Мирон?! Иирбит биитэрХолуочуйан араас буолар…»– Тур! – диир, кэрэ бэйэтинэнТуруору крн туран. –Айдаарыма! Аргыый буолуй…йдхх кэпсэтиллиэ. –Туруору тарта таалбыт уолу,Оттон Мирон тэмтэринэс.5лэ буолла. Ый тмгэ.Буура сатыылаата.Арыт дьону тн брйэр,Арыт кнс сардаарар.Киэ муора кубулаттаах,Балык да охсор кэмнээх.Хас хонно?Суох да суох…Кураанаы соор кннэр.Ый толбонугар муора оонньуур,Майаак крэлдьийэр.Саата суох тыйыс тулуурБэчимэни чиккэнэтэр.Ол тн балхаан кстээх этэ,Ый ньуура симириниир.Биирдэ муха ийэтэ кээлтэ,Бысхалдьыйа, дьирибинии.Оо, онно «ураа» буолта…– Аыс туонна!– Тоус туонна!Дьон рдэ, ньамаласта,Тргэнник тутта-хапта.6Кн санньыйан, кумаххаКнск симиэнэ сынньанар,Крс-крс балааккаТыалга тыаыы сапсынар.Эрээ тыалтан долгуннарЭрэлиэ сырсаллар,Кумах тумулга охсулла,Курулуу тохто уосталлар.Дээ кстр кн ылааранСылаастык сылаанньытар,Эрдии, бэчимэ сылаатынУмнан, Маня ах барар.Кини олорор кн кррУордаах муора култуугар,Баттаынан тыал оонньуур:Тарыыр, ыар, бурайар.Санаан ыраах дойдутугарКини тиийбит курдуга:Хаты рэх рдгэрКстр маан балаан…Сибэккини силэйэн,Кыыл киистэ хамсыыра,Илэ турар, мичилийэ,Хара харах Валентина.Сындаа-сылба сылайан быстан,Ыар лэ чаыттаынаБиитэр минньигэс тл быыыгарлэ чааа оустаына,Ким эрэ кистэлэ, исти куолааКини срээр сипсийэрэ:– Тулуй, кытаат, доорум сыыа!Хайыахпытый – сэрии сиэрэ…Оо, бу мунаах сэрии туранБурайталыан иннинэ,Саа ыал-сэргэ буоланОлордубут да этэ!Аыылаах йгэр туох киирбэтэй:Киирэр дьоллоох сырдык санаа,Сырдыгы сабар хараа, дьлэй,Дууаны тууйар ыар санаа.Кини саныыра: аардас сылдьанОотун иитэр эрэйин,Эдэр сааыгар огдообо хааланОлох дьолуттан матыах муун.Оччоо трт тт брллэн,Ыарыы, тууйа хараарар.Хараа, хамсыы, симиринии,Харыаста туманнырар.7Хаты рэх рдгэрТурар маан балаан,Ол дьиэ сырдык тннгэр –Валентина барахсан.Уордаах сэрии сиригэрТптэ трлн, хараа…Кеша тыыннаах, баар этэПартизанскай тайаа.Эн соотох хааллаыМуустаах муора биэрэгэр,Нарын бэйэ олороунСанаа муар, саарал муар.8Биир кии кэнниттэн кэлэн:– Тоойуом, Маня, туох буоллу? – диэтэ,Баттаын кннрд, уйадыйа,Эгэлгэлээх тыллары кини эттэ.Онтон оонньуу, элэк умнуллан,Олохтоох кэпсэтиигэ киирдилэр.Сппт киини умнар туунанСйэр тыллар этилиннилэр.– Хаан да хайыаый, тулуй, – диэтэ,Аргыый аай, амарахтык кууа. –Тыыннаах кии тыыннаахтары кыттаДьолло крдс, доорум сыыаа!– …Итинтэн аралдьыта сатыыр дууБиитэр тугу этээри гынар?! –Санньыар бэйэтэ таалан олордо,Таабырын таайа, э тыына.– лбт кытта лбт суох… –Уонна уол турда. –Тоойуом, холбоуох…Маня дьик гынна.Дьыбарсыйда…– Тохтоо, бэйи!.. Суобаа суох!.. –Кынтас гынна, киэр астаУонна с таастыйда…Уу-хаар баспыт хараарУор уота симиринээтэ,Туох эрэ тн тылыгарБл биэрдэ,Тыынын хаайда.Харыастан дуу, киэр хаамтаЭргийбэттик, тиэтэйэ.«Кр эрэ маны!.. Тугун абатай!..Муунан туанан эрдэхтэрэ!..»Соуччу этэ – кппэтэх суол,Мирон саатта, тууйулунна.Кн ылааран, былыт быыынанКст-кст туналыйда.Ыраах кумахха мухаыттарБэчимэ ырыатын ылластылар,Муора тураахтара хаадьылааннарМирон рдгэр сапсыннылар.Ким эрэ дьолун угуйаннар,Куоастар ааатталлар.Эргийбэт эрэллии кылбанаа,Кубалар ырааталлар.Илимньит салбах эрдиитинэнСалгыбыттыы эрдинэр…Муора ууор киирэр кнтэнКмс суол ырылыйар.9Пароходтар кн аайы,Маня суругун ылаары,Манна тиксэр эбиттэр.Хаыытаан бырастыылаа,Сайыыннара, ыраатаСуругу илдьэ стэллэр.Ыытта кс.Хоруй суох.сс ыытта – суох да суох.Кн-дьыл ууна ууннаУлугурдар ктгэ.Олох, лэ, куолутунан,р крэ турбута.Харсаах тыллар умнуллан,Хоргутууу да ааста.Доордоуу эмиэ тиллэн,Аньыылаах санаа арахта.Ол курдук аргыстаанОлох суолунан истилэр…Биирдэ кн Туууургагс баарса тигистэ.Фроа ыытар балыгынБиригээдэ таыста.Онно кн, тн быаБуочука хачайданар,Тыраап устун тыааан киирэн,Кырыытынан кыстанар.Маня эмиэ куруустаарМироннуун сэргэ, бииргэ.– Баар, Кеша быстар саарБу балык тиийиэ, – диирэ.Улуу муора кудулутунАраран муспут балыгынБиригээдэ таан, кыстаанБтэриитин саанаЭмискэччи айдаан буоларОл куруустаммыт баржаа:– Уу киирэр!..– Дьк туолла!..Носуостаан туа суоа.– Ханан дьл ыстанна?..Баржевойдар айманаллар:– Куоту, баржа былдьанна!Уу дэбилийэр, уаат устар.Тыраабы иэмэхтии тэпсэнКуотар дьон ньамаласта:– Бырааай, элбэх дьон эрэйэ,Сс туонна хатыыс бэрдэ.Биэрэккэ тахсан крбттэрэ:Баржа ыарыы дьаакырданар.Арай будулуйар дьккэИкки кии чалбааттанар.– Таыс, Маня!.. Субу туолуо!..– Ханан?.. Манан!.. Бу тугуй?!– Куота тарт!.. Бэйэм булуом!..– Мирон! Мирон!!! Бу… Буллум…– Куулла!Кумахтаах куулунанДьл бл кыстыыллар,Ууну хачайдаан, тттр таан,Балыктарын быыыыллар.10Киээ Маня, сылайбыттыы,Куру-ары дьиэлээн истэ,Хантан эрэ тргэн тыыБуор биэрэккэ тигистэ:– Готовцева… Тохтоо… р-кт… –Почтальон ойон турар.Суумкатыттан с муннукСуругу ылан уунар.«Кешаттан!..»Маня саарбаалаан,Ах бара, хатылаата.Хатылаата, салгыы аахта:– «Госпитальтан…»Срэх-быарНлйэ тэбиэлээтэ…Онтон биирдэ баар буолтаТулаайах оронугар.Срэинэн кини аахтаТуох баарын ол суругар.Арыт ытаан, арыт клэн,Оо, ртн хайдах этиэй?!– Тыыннаах! – диэтэ куолаын муунан. –Кеша! – диэтэ сибигинэйэн.Уонна уунна баар дьооДьолун эргиппит суругун.рдк р буолла онно,Доор дьон мунньуунна.лэ, эрэй аргыстараМаняны уруйдаатылар.Кыбыстыбыт Мирон туранСаарарга тыл ылар:– Бииги герой доорбутугаррбтн биллэриэи!Былаан икки сс бырыыан туолуутунанЭэрдэлээн сурук суруйуоу!– Суруйуоу, стх самнан,Бар дьоммут эргийдиннэр!Бииги эмиэ балыкпытынанст охсуохпут! – дэстилэр.11Маня ылааы хараарДьол кыымнара тстлэр,Били маан балаан,Санааа, рэ кстр.12Дьоллоох кыыс, хара баттах,Дьоллоох кыыс Валентина.Сибэкки нэ турдаХолуода уйарынан…Саалаа ытыс тыааАртыыы уруйдаата:Норуот таптыыр артыыа –Маня тапталлааа.Ол тн Хоптолоох кумаарУоттара умуллубатаа:Ыраах муора биэрэгэрКыайыы андаара…ТУМАРА ТУЛЛУКТАРА(Поэма)Бырааппар Софроа1Чыычаахтар, кырдьары умнаары,Чырыптыы, кн крн туойдулар,Тгээ суох ыраас халлаанымКнньрэ, дьэкэрэ уйгуурар.Мин уун айантан эргийэнскээбит тхпр турабын.Ким да суох. Тэлгээм чэлгийэнСэтиэнэх анныттан крбт.Эдэркээн сэбирдэх быыыгар,Оо, хомус, эн тугу туойаын?Оо саас ртн буолаарайЭбэтэр ыраах баар алааскын?Оо саас тэбэнэт иэйиитэЭмиэ кн суолларын арыйар,Ол кэмэ угуйбут айыыларЭмиэ дьэ иннибэр турдулар.Ол сытар килээ тэлээрбитХакы диэн дьулусхан кынатым,Ол сытар ообор оонньообутСоотох мин рм – чаачар саам.Ол кэмнээх санаалар, баалар!Оо, оо саас бардам дьайыыта.Оччоо ымсыылаах буолараЭтинээх чаылан сырыыта.Ол ааспыт. Ол р, ол дьулуур,Бу хакы, чаачар саа ардыгарлээ, рэххэ устубутАтын суол, сэттэ сыл турдаа.2Дооттор. Оо, ханна баартарайКрлээн улааппыт дьоннорум?Оннугар уруйдуу турбутаОл кэмэ ыллаабыт хатыым.Хатыым кыратык кырдьыбыт:Лабаалар тоуттан тспттэр.Кэбис, ол эрээри крбт:Лабаалар нуоаа турбуттар.– Хатыыам, эн миигин йдгн,Мэниктээн симээбит уолчааын?Туох-ханнык бууралар аастыларАастыйбыт эн тб рднэн?Хатыым, бокулуон уурардыы,Солконон суугунуу хамсаата.Кн, халлаан, айыла тылынанКн сирин дьиктитин ыллаата.Бу хаты трдгэр турбутум,Бастакы тапталбын ыыра.Бу хаты трдгэр билбитимБастакы крс ырыатын.Ол рм ырыабар киирбэтэх,Ырыата суох умнан кээспиппин.Ол рм туунан билигинБиир тылтан рх да эбиппин.Онтум суох. Атыннар сиппиттэр…Оо, сиккиэр, хатымын табаын,Сир улуу тапталын туугарЫллаарыый ол сайын туунан.3Иччитэх ампаарым иигэрМин дьоллоох тл тээн хоммутум:Срэим бастакы ырыатын,Бастакы тапталым чаылын.Кыыс оо саарчы крбтэ,рлээх чачархай тбт,Кулуун курдук л бэйэтэТуохтан да, туохтан да кэрэтэ.Сымнаас унаархай хараын,Сыллыырдыы, мин диэки санньытан,Ытыахча ытаабат куолааАймана, ааттаа турбута:– Оо, Сэмэн, барыма, манна хаал…Манна хаал тапталым туугар.Умнубут дьолбутун булуохпутЭмиэ дьэ хатымыт анныгар.Ол албын. Кини суох билигин:Ол оо бэйэтэ оолоох…Ырыаыт, эн ситэр силигин,Этэрим итинтэн ордук суох.Дрбннээх олоххо баар буоларДьыла уон элэктээх тойуга,Срэхпит тапталын суолугарСс аптаах тумара туллуга.Ардыгар кинилэр ыллыылларСир дьикти тапталын туунан,Ардыгар умсары кырыылларИккиин мичиппэт муунан.Бастакы тапталбыт ырыата,Оо, син биир срэххэ хаалааччы,Саппахтаах саарабыл кэмигэрЭн эр таара буолааччы.Сибэкки ньургуйар тойуга,Сибэкки ыалдьыбыт ыарыытаТтн да иин хаалыаа,рдк кс айыытын кэриэтэ.4Дьол диэни, тумара туллугунМин буллум трбт дойдубар.Сырыттым иккиин уол буолан,Баыыба мин дьоммор-сэргэбэр.Дьэлликтии рэммит срэиБэл ииппит биигэ тохтоппот:Мин эмиэ миэбин миинэбин,Мин эмиэ айаа турабын.Иннигэр элбэхтэр туралларДууаын абылыыр санаалар,Олох уон охсуулаах суолугарАраастаан ыырар халлааннар.Эн санньы долгуйа крнКэннигэр хаалларар дойдугун,Ол эрэн кппччэ ктн,Санааын ырыанан дуйдуугун…Ол ырыа – эн дойду симээ,Кининэн эн дьолгун кэпсиигин.Ол иин хойукку эн сиэнийдэ ол ырыа кэрэтин.йдтн. Олоорпут биигиСарсыы дьол иин охсуа,лртн, тиллэртэн кырдьыгыОрдорон оолуур туугар.

Перейти на страницу: