Гронкі гневу

Чалавек застыў на месцы, ён так знерухомеў і так нізка прыгнуўся да зямлі, што яго можна было прыняць за пень. Яна зноў паклікала:

— Том! Том! — І толькі тады постаць варухнулася.

— Гэта ты, ма?

— Я. Я тут. — Маці паднялася з зямлі і пайшла насустрач сыну.

— Не трэба было чакаць мяне, — сказаў Том.

— Я мусіла, Том. Трэба пагаварыць.

— Сцежка зусім блізка. Хто-небудзь можа тут прайсці.

— А хіба ў цябе няма якога-небудзь месца, Том?

— Ёсць… але… раптам хто-небудзь убачыць цябе са мной… тады ўся сям'я трапіць у бяду.

— Я мусіла дачакацца цябе, Том.

— Ну дык ідзі за мной. Толькі цішэй. — Ён асцярожна перайшоў уброд нешырокую рэчку, маці ішла за ім. Ён павёў яе праз густы лазняк, і абое выйшлі да баваўнянага поля і пайшлі ўскрай яго. На градах выразна абазначаліся пачарнелыя сцяблы бавоўніку, да якіх дзе-нідзе прычапіліся пушыстыя касмылі бавоўны. Яны прайшлі краем поля яшчэ чвэрць мілі, а потым Том зноў павярнуў у зараснік. Там ён падышоў да вялікай купы ажынніку, нахіліўся і адвёў убок густа пераплеценае вецце.

— Давядзецца паўзком, — сказаў ён.

Маці стала на карачкі. Яна адчула пад рукамі пясок, папаўзла, кусты расступіліся і ўжо не дакраналіся да яе, потым рукі яе намацалі коўдру. Том зноў прыкрыў веццем уваход, і ў схованцы стала зусім цёмна.

— Ты дзе, ма?

— Я тут. Цішэй, Том.

— Нічога, не хвалюйся. Я ўжо прывык — жыву тут, як трус.

Яна пачула, як ён знімае паперу з алавянай талеркі.

— Свіныя адбіўныя, — сказала маці. — І смажаная бульба.

— А божачкі, яшчэ і цёпленькія!

Яна не магла разгледзець сына ў цемры, але чула, як ён адкусвае мяса, жуе і глытае.

— Тут у мяне добрая схованка, — сказаў Том.

Маці нерашуча пачала:

— Том… Руці ўсё выбалбатала. — Яна пачула, як Том папярхнуўся.

— Руці? А чаму?

— Яна невінаватая. Пабілася з нейкай дзяўчынкай і прыгразіла ёй: мой брат наб'е твайго брата. Ты ж ведаеш — дзеці. І яшчэ сказала, што яе брат забіў чалавека і цяпер хаваецца.

Том слухаў і пахіхікваў.

— А я калі быў хлапчуком, дык заўсёды страшыў усіх дзядзькам Джонам, толькі ён не хацеў заступацца. Тут нічога такога.

— Не, Том, — запярэчыла маці. — Дзеці раскажуць адно аднаму, дойдзе да дарослых, тыя таксама пачнуць усім расказваць, а там, глядзіш, людзі пойдуць шукаць. Том, табе нельга тут заставацца.

— Я з самага пачатку так думаў. Я ўвесь час баюся — убачаць, што ты ежу сюды носіш, і высачаць.

— Ведаю. Але мне хацелася, каб ты быў недзе паблізу. Баялася за цябе. Я там так і не разгледзела твой твар, не бачу яго і тут. Як у цябе з ім?

— Нічога, зажывае.

— Пасунься бліжэй, Том. Дай я памацаю. Давай бліжэй. — Том падпоўз да маці. Рука яе знайшла ў цемры яго галаву, пальцы апусціліся ніжэй, памацалі нос, потым левую шчаку. — Шрам вялікі, Том, на носе ўпадзіна.

— Можа, гэта і на лепшае. Ніхто мяне, магчыма, не пазнае. Каб там у іх не было адбіткаў маіх пальцаў, зусім было б добра. — Том зноў узяўся за сваю вячэру.

— Ш-ш… — сказала маці. — Слухай!

— Гэта вецер. Усяго толькі вецер.

Парыў ветру пранёсся ўніз па рэчцы, і дрэвы на беразе зашумелі веццем.

Маці падсунулася яшчэ бліжэй на голас Тома.

— Дай мне, Том, яшчэ раз дакрануцца. Я як сляпая, так тут цёмна. Хачу запомніць, няхай хоць пальцы памятаюць. Выбірайся адсюль, Том.

— Я хацеў гэта зрабіць з самага пачатку.

— Мы добра зарабілі, —сказала маці. — Я крыху адклала. Бяры. Тут сем даляраў, Том.

— Я не вазьму. Не трэба, абыдуся і так.

— Падай руку, Том. Я начамі спаць не буду, калі ты не возьмеш. Раптам трэба будзе на аўтобусе праехаць ці што-небудзь такое. Я хачу, каб ты апынуўся далёка адсюль — за трыста, за чатырыста міль.

— Не вазьму.

— Том, — строга прамовіла маці. — Ты возьмеш грошы. Чуеш? Ты не маеш права прычыняць мне боль.

— Навошта ты так, ма?

— Я ўсё думала: можа, ты трапіш у вялікі горад. У Лос-Анжэлес, напрыклад. Там шукаць цябе не будуць.

— Гм… — хмыкнуў Том. — Паслухай, ма. Вось я хаваюся тут, сяджу дзень і ноч адзін. Ведаеш, пра каго я ўвесь час думаю? Пра Кейсі! Ён многа разглагольстваваў. І часта дакучаў мне гэтым. Але цяпер я думаю пра тое, што ён казаў, і прыгадваю кожнае яго слова. Ён расказваў, што аднойчы пайшоў ад людзей у пустыню, каб пазнаць сваю душу, а аказалася, што сваёй асобнай душы ў яго няма. Яму адкрылася, што ёсць адна вялікая душа, і толькі часцінка яе належыць яму. Пустыня, кажа, благое месца, бо часцінка гэтая павінна зліцца з усім астатнім у адно цэлае. Дзіўна, я ўсё памятаю. А тады, здаецца, нават і не слухаў яго. Але цяпер сам зразумеў: чалавеку аднаму жыць нядобра.

— Ён быў добры, — сказала маці.

Том гаварыў далей:

— Неяк раз ён пачаў шпарыць па Пісанні, але там зусім не было нічога пра пякельны агонь і ўсякія жахі. Ён двойчы паўтарыў, і я запомніў. З Эклезіяста, сказаў ён.

— А пра што там, Том?

— А вось: «Дваім лепш, чым аднаму, таму што ў іх ёсць добрая ўзнагарода за працу іхнюю. Бо калі ўпадзе адзін, другі падыме таварыша свайго. Але гора таму, хто будзе адзін, калі ўпадзе, бо другога няма, каб памагчы яму падняцца».

— Далей, Том, — сказала маці. — Гавары далей.