Гронкі гневу

— Мяне толькі сілай адсюль павязеш. — Яна зноў крыху павяла жалезным стрыжнем. — Глядзі, бацька, сораму не абярэшся. Біць сябе я не дазволю, плакаць і літасці прасіць не буду. Я табе так засвячу! Ці ты справішся са мной? А калі наб'еш, дык, бог сведка, я свайго часу дачакаюся — павернешся да мяне спінай ці на кукішкі дзе прысядзеш, я цябе ззаду вядром! Госпадам богам прысягаю, так будзе.

Бацька бездапаможна абвёў вачамі прысутных.

— Во расхрабрылася! — сказаў ён. — Ніколі яе такой яшчэ не бачыў.

Жалезны стрыжань злавесна пагойдваўся ў руцэ ў маці.

— Давай падыходзь! — сказала маці. — Ты ж ужо вырашыў. Падыходзь, бі. Ну, паспрабуй, што атрымаецца. Толькі я не паеду, а калі сілай пацягнеш, дык ты ніколі ўжо ўначы вока не звядзеш, бо я буду цярпліва чакаць, доўга чакаць, і як толькі сон стуліць табе павекі, я паленам — трах!

— Гэта ж трэба, якая баявая, — прабурчаў бацька. — Здаецца, і не маладая ўжо.

Астатнія моўчкі сачылі за гэтым бунтам. Пазіралі на бацьку, чакаючы, што ён вось-вось увойдзе ў злосць. Яны сачылі за яго рукамі, якія раптоўна маглі сціснуцца ў кулакі. Але бацька не даў волі гневу, рукі яго спакойна віселі па баках. І неўзабаве ўсе зразумелі, што маці перамагла. І сама яна зразумела гэта.

Том сказаў:

— Якая цябе, ма, муха ўкусіла? Навошта ты ўсё гэта распачала? Што з табой такое? Табе боязна за нас стала?

Твар у маці крыху палагаднеў, але ў вачах у яе яшчэ быў суровы бляск. Яна сказала:

— Вы вырашылі, а як след не падумалі. Што ў нас на свеце засталося? Нічога, толькі мы самі. Толькі сям'я і засталася, больш нічога. Ледзь з месца зрушылі, і дзед лёг у зямлю. А цяпер вось вы самі сям'ю разбіваеце.

Том усклікнуў:

— Мы ж вас дагонім, ма! Мы тут нядоўга затрымаемся.

Маці павяла рычагом ад дамкрата.

— Дапусцім, мы зробім прывал, а вы міма праедзеце, што тады? Дапусцім, прыехаўшы туды, мы не знойдзем, дзе вам вестку пакінуць, дык адкуль вы будзеце ведаць, дзе нас шукаць? — Памаўчаўшы, маці дадала: — Горкая нас чакае дарога. Бабка зусім хворая. Ляжыць там наверсе, на грузавіку, чаго добрага, за дзедам пойдзе. Сілы яе пакідаюць. Доўгая, горкая нас чакае дарога.

Умяшаўся дзядзька Джон:

— Але ж там можна грошай зарабіць. Паспелі б крыху нават і сабраць, пакуль астатнія пад'едуць.

Позіркі ўсіх зноў скіраваліся на маці. Цяпер яна была галоўная. Стырно ўлады перайшло да яе.

— Адны тыя грошы, што мы заробім, нам мала шчасця прынясуць. Самае дарагое, што ў нас ёсць, гэта сям'я. Калі ваўкі нападаюць на статак, каровы трымаюцца кучкай, ціснуцца адна да адной. Мне нічога не страшна, пакуль мы ўсе разам, — усе, хто жывы яшчэ, і разбіваць сям'ю я не дазволю. З намі Ўілсан, з намі прапаведнік. Калі яны захочуць ехаць, што я ім скажу? Але калі дзеці мае пачнуць адбівацца ад сям'і, дык мяне не ўтрымаеш, пушчу ў ход вось гэту жалезіну. — У голасе яе гучалі жорсткасць і рашучасць.

Том супакойліва сказаў:

— Тут нам, ма, усім нельга заставацца. Вады няма. І нават ценю мала. А бабку ж трэба ў цяні пакласці.

— Ну што ж, добра, — сказала маці, — паедзем далей. Спынімся там, дзе будзе цень і вада. Грузавік вернецца і павязе цябе ў горад. Купіш там тое, што трэба, і на грузавіку прыедзеш назад. Не тупаць жа пеша ў такую спёку. І наогул аднаго цябе я не адпушчу — раптам арыштуюць, а заступіцца не будзе каму.

Том падціснуў губы і гучна цмокнуў. Бездапаможна развёў рукамі і ляпнуў сябе па бёдрах.

— Та, — сказаў ён, — калі б ты падхапіў яе з аднаго боку, а я з другога, а астатнія навалілся б на яе ўсёй кучай ды яшчэ бабка скочыла б на яе зверху, тады мы, можа, і справіліся б з ёю, перш чым яна ўлажыла б гэтай жалязякай, ну там двух ці трох з нас, не больш. Але ж табе, зразумела, не хочацца дзірку ў галаве атрымаць, а мама, глянь, як кіпіць. Ого, на што здольны адзін, але рашучы чалавек — цэлы натоўп раскідае. Перамога за табой, ма. Толькі штучку гэтую кінь, пакуль каго-небудзь не пакалечыла.

Маці са здзіўленнем глянула на жалезны рычаг у руцэ, пальцы яе ўздрыгнулі, і яна кінула сваю зброю на зямлю. Том з падкрэсленай асцярогай падняў рычаг ад дамкрата і паклаў на ранейшае месца.