Яжоўскія рукавіцы

Калі іх прывезлі на месца, адразу зрабілі пераклічку, праверылі спісы, афіцыйна прынялі і аб’явілі, што цяпер яны маюць права паведаміць аб сабе сваім родным і блізкім, прыняць перадачы і нават пабачыцца са сваімі, калі будзе такое жаданне, чаго не дазвалялася рабіць у следчых турмах. Міхась атрымаў кавалак паперы, агрызак алоўка і напісаў пісьмо Таісе, а таксама сваім бацькам. Бацькам ён паведаміў толькі, што ён жыў і здароў, што знаходзіцца ў перасыльнай турме ў Ленінградзе і што хутка памяняе адрас, так што яму пісаць яшчэ не трэба. Прасіў яшчэ, каб яны не хваляваліся, што ўсё будзе добра, ён хутка вызваліцца і прыедзе да іх у госці з усёй сваёю сям’ёй. Таісе ён пісаў амаль ўсё тое ж, што і бацькам, але ў дадатак да ўсяго прасіў прынесці яму цёплае адзенне і абутак, сухароў, цукру і махоркі, без якой яму цяжка было жыць. У той жа дзень лісты яго ў выглядзе трохкутнікаў пайшлі па прызначэнні і, канечне, дайшлі да адрасатаў. Гэта былі першыя ластаўкі-звесткі ад Міхася яго родным.

  Першая ластаўка з волі

Калі Таіса адкрыла паштовую скрынку і ўбачыла пісьмотрохкутнік са знаёмым ёй почыркам, яна проста разгубілася. Адначасова і ўзрадавалася, і перапалохалася. Узрадавалася таму, што яна праз чатыры пакутлівыя месяцы атрымала першую вестку ад самага блізкага і любімага ёй чалавека, бацькі яе дзіцяці. А спалохалася за свой недаравальны ўчынак: яна здрадзіла жывому мужу, які трапіў у бяду і, пэўна, не адзін раз успамінаў яе ў цяжкія мінуты свайго пакутлівага жыцця за кратамі. Ён думае, клапоціцца пра яе і пра сына, а яна праз газету публічна адраклася ад яго. «Эх, дурніца я, дурніца! Нікчэмная баба. Ён у цяжкіх умовах не адмаўляецца ад мяне і ад сына, а я тут, на волі, выраклася яго. Што я цяпер скажу яму? Дзе і ў чым буду шукаць апраўдання? Буду жыць з брудным, нячыстым сумленнем»,— у думках карала яна сябе за сваё легкадумства. Яна адшукала той нумар «Красной газеты», дзе выступіла ў ролі юды-прадажніка, парвала на кавалкі і кінула ў палаючую грубку. «Навошта ж я спяшалася мяняць прозвішча? А раптам ён заўтра сам прыйдзе, што тады я скажу яму? Добра, што хоць сына паспела запісаць на бацькава прозвішча». Так яна доўга размаўляла сама з сабой. Потым параілася з суседзямі, бабуляй і сяброўкамі, як ёй цяпер быць і што рабіць. Якраз наведалі яе Міхасёвы сябры. Таіса расказала ім пра сваю радасць і замяшанне. Яны суцешылі яе і паабяцалі дапамагчы сабраць перадачу, за што хутка і ўзяліся.

«Перадачу аднясу, усё перадам, што просіць, а на спатканне не пайду — сорамна,— вырашыла яна.— Што я скажу яму цяпер? — разважала яна.— Ды і хто я цяпер яму? Здрадніца ці проста знаёмая? Не, не буду прасіцца на спатканне. Няхай мне ўсявышні даруе»,— рашуча сказала яна сабе.

Так і зрабіла: назбірала цэлы мяшок рэчаў і прадуктаў,— канечне, з дапамогай сяброў Міхася — і ўсё гэта, таксама з іх дапамогай адвезла ў перасыльную турму і перадала Міхасю цераз турэмных работнікаў. Да ўсяго гэтага прыклала і запіску.

  Парылка

Ленінградская перасыльная турма, разлічаная на чатыры тысячы «пасадачных» месц, у 37-м годзе штодзённа трымала ў сваіх сценах да сарака тысяч чалавек. І камеры, і калідоры, і падсобныя памяшканні былі забітыя зняволенымі, якіх рыхтавалі для адпраўкі ў лагеры паўночна-ўсходніх раёнаў краіны. Там не толькі ляжаць, але і сядзець не было дзе. За вялікае шчасце лічылася знайсці месца, каб свабодна было стаяць. Ляжалі і сядзелі па чарзе, ды і то гэта было прывілеяй смялейшых і дужэйшых. Тут ішла жорсткая барацьба за месца легчы, сесці і проста стаць. Зняволеныя згрупоўваліся паміж сабой і сілай адваёўвалі сабе месцы. Перамагалі заўсёды смелыя, рызыкоўныя і дужыя. А гэтымі якасцямі, як правіла, вызначаліся крымінальнікі — рэцыдывісты, забойцы, рабавальнікі, зладзеі — тыя, хто ведаў, за што яго сюды загналі, для каго турма — родны дом, з якога ён амаль ніколі не вылазіў. Хоць іх было і не так ужо многа ў параўнанні з так званымі палітычнымі, але яны былі больш згуртаваныя, а галоўнае, нахабныя. Вось яны і размяшчаліся, дзе ім захочацца, і хадзілі, не разбіраючы дарогі. Пад ногі яны ніколі не глядзелі: ці гэта падлога, ці чые-небудзь рэчы, ці ляжалі там людзі. Станавіліся людзям на ногі, на рукі, на тулава, нават на галаву. Крычы не крычы, абурайся не абурайся — ніхто цябе не пачуе, ніхто не прыйдзе на дапамогу, нягледзячы на тое, што вакол былі людзі. Тут панавалі законы тайгі і тундры — мацнейшы выжывае, слабейшы гіне. Гэтым галаварэзам магла супрацьстаяць толькі група дружных, смелых, фізічна моцных людзей.