?йэ кирбиитигэр

Петр Бекетов десятниктары, пятидесятниктары, сааhырбыт ха?аактары кытары с?бэлэhэргэ быhаарынна. Маннык быhыы сал?анан барда?ына, хайдах да табыллыа суох. Саха бала?аныгар киирэн, остуол тула олордулар.

– Казаки, вы видели, иноземцы дурны и не послушны, – диэн Бекетов этиитин са?алаата. – Слишком мало ясака привезли. От иных совсем нет. Что будем делать? Как привести их под великую государева руку?

Ха?аактар бэйэ-бэйэлэрин к?рс?н са?ата суох олордулар. Ким са?алыырын кэтэhэллэр быhыылаах. Онтон Тимофей диэн сааhырбыт ха?аак:

– Аны сайын со?урууттан дьон эбии кэлэллэрин кэтэhиэххэ, – диэн эттэ.

Бекетов с?б?лэспэтэх курдук баhын хамсатан баран, этэр:

– Не горазд ты, Тимофей Петрович, говорит. У меня сумненья есть, что придет много людей. Якутскую орду можно малыми силами покорить.

– Истинно так, – Василий диэн ха?аак ?нд?х гынар. – Их только жестокими приступами можно смирять. Детей и жен полон взять, дома их жечь. Чтобы иноземцы слышали государеву грозу и боялись, и государев ясак привозили. Только так. Других слов они не понимают.

– Надо идти со всеми своими людьми в улус и громить, – эдэр Осип Галкин сутуругунан остуолу охсор. Кини – Иван Галкин быраата.

– Да, смирять можно только войною. Но небольшим разореньем, чтобы ясачной казне ущерба не было, – диэн Бекетов кэпсэтиини т?м?кт??р.

Биир улууhу баран урусхаллаатахпытына, атыттар истэннэр утарылаhыахтара суо?а, д?кс? дьаhаах а?алыахтара диэн т?м?ккэ кэллилэр. Онтон хайа улууска барары быhаардылар. Оччо ыраа?а эбэтэр олус чугаhа суох сир буолуохтаах диэтилэр. Биир ха?аак Д?пс???э барарга этии киллэрдэ. Иван Галки??а д?пс?ннэр улахан утарсыыны о?орбуттара. Быйыл буолла?ына дьаhаа?ы а?албатылар. Сэрэппэккэ эрэ урусхаллыыр сатамньыта суох буолуо, ма?най алта-сэттэ ха?аагы ыытан кэпсэтиннэрэн к?р?рг? диэн этии киирбитигэр с?б?лэстилэр.

* * *

Олунньу ыйга били ааспыт сайын ?р?с ??hээ ?тт?гэр кыстыы барбыт дьон табыллыбакка эргиллэн кэллилэр. То?устартан дьаhаах хомуйан, бултаан кыстыахпыт дии санаан барбыттара. Кыстаан олордохторуна, то?устар кэлэн саба т?сп?ттэр. Онно нэhиилэ к?м?скэнэн, аманаакка тутуллубут икки киhини босхолоон ыыппыттар. Ол эрэ кэнниттэн сэриилээбит то?устар барбыттар. Ытыалаhыыга баhылыктара Иван Колмогоров оххо табыллан ?лб?т. ?кс?лэрэ бааhырбыт. Онон т?нн??h?б?т диэбиттэр. Эйэлээх то?устар баар буоланнар, сахалар олорор сирдэригэр диэри табанан т?hэрбиттэр.

Сахаларга кэлэн биэс аты атыыласпыттар. Манна биир аты сэттэ киис тириитигэр ылаллара. Онно буолла?ына уоннуу киискэ атыыласпыттар. Нэhиилэ тыыннаах эргиллэн кэлбиттэригэр ??р??.

Кулун тутар ыйга улахан тымныы уларыйан, к?н?с к?н уоттанан, салгын арыый сылыйар. К?н уhаата, онон бохуокка барарга с?п буолла. Сырыыга-айа??а, араллаа??а ??рэммит, дьиэлэригэр сытан тэhийбэтэх ха?аактар Д?пс???э барар буолбуттарыгар ??р??нэн хомуннулар. Ма?най сэттэ киhилээх б?л?х айа??а турда. Биир тылбаасчыты илдьэ бардылар. Сарсы??ытыгар Бекетов с?р?н к??hэ хо?унна.

Ма?найгы б?л?х д?пс?ннэр ордууларыгар чугаhаабытын кэннэ, айан суолун кытыытыгар олорор ыал таhыттан киhи тахсан, ы?ыырдаах ат ?рд?гэр т?hэн, тиэтэлинэн с??рд?б?т?н к?рд?лэр. Ол аата утарылаhар сибикилэрэ билиннэ. К?нн?р? иhэллэр диэн этэ барда дуу?

Ма?найгы б?л?х тиийбитигэр ордууга олох чугаhаппакка, кэпсэппэккэ да?аны, о?унан ытыалаан т?тт?р? кыйдаатылар. Онон табыллыбакка, ыалга т?нн?н, с?р?н к??стэрэ кэлэрин кэтэстилэр.

Бекетов этэрээтэ кэлэн, ыалга хонон, сынньанан баран, ордууга тиийэргэ быhаардылар. Дьиэ?э баппакка сорохтор алаас у?уор к?ст?р ыалга тиийэн хоннулар.

Дьиэлээхтэр этэллэринэн, ордууга элбэх киhи мустубут ?h?. Атын сиртэн баатырдары эмиэ а?албыттар. Тула балбаа?ынан э?ин б???рг?т?? о?остуммуттар. Онон утарылаhарга санаммыт дьону сарсын тиийэн сэриилииргэ диэн быhаардылар.

Сарсыныгар туран, аhаан-сиэн баран, туох эрэ булка барар курдук о?остон, ордууга бардылар. Тиийэн, тыа са?атыгар тохтоон, аттарын тииккэ баайталаатылар.

Д?пс?ннэр ордуулара диэн бала?ан, ол таhыгар эмиэ улахан хотонноох бала?ан, хоспох, сарай баар. Онон б?тэр. Ордууну тула балбаа?ынан, мууhунан, чигди хаарынан, мас ураhаны к?т?рэн э?ин буом-хахха о?орбуттар.

Айан суолунан элбэх аттаах дьон кэлэн тохтообуттарын к?р?н, олохтоохтор, к?м?скэнэргэ бэлэмнэнэн, дьиэттэн с??рэн тахсаллара к?ст?р. Саба т??ээччилэр тэрэгэр с?гэлэрэ килбэ?ниирин, тимир саалара хоро?нуурун к?р?р буолуохтаахтар. Ха?аактар бойобуой с?гэлэрэ биилээх тэрэгэрин уhуна биир хаамыы. Тимирэ чараас буолан чэпчэки. Уhун мас уктаах. Кылгас батастаах дьону сууhарарга олус табыгастаах.

Нууччалар куйа?ынан хаххаланан, о?унан ытыалыылларыгар кыhаммакка чугаhаан, тар?ана тэнийэн, буом?а ыкса кэлэннэр, уhун уктаах с?гэлэрин, кылыстарын кылба?наппытынан бардылар. Баатырдар батыйаларынан охсуhан к?рд?лэр да, баhыйтараллара билиннэ. Онно-манна охтуталаатылар. Ха?аактар хары хапсыhыытыгар кыайа-хото туттулар. Хаhыылара да салытыннарда. Улахан сэриигэ охсуhа ??рэммэтэх баатырдар, хас да киhилэрэ охтубутун к?р?н, дьиэ?э куоттулар. Киирээт, ааннарын иhиттэн олуйан кэбистилэр.