Քաջարի զինվոր Շվեյկի արկածները

Շվեյկը նոր էր ավարտել իր պաշտոնական ճառը հօգուտ ժամանակակից բանտային պայմանների, երբ վերակացուն դուռը բացեց ու գոռաց.

– Շվե՛յկ, հագնվեցեք և գնացեք հարցաքննության։

– Կհագնվեմ,– պատասխանեց Շվեյկը,– դեմ չեմ։ Բայց վախենում եմ, որ այստեղ մի թյուրիմացություն կա։ Ինձ արդեն մի անգամ հարցաքննությունից վռնդել են։ Եվ, բացի դրանից, վախենում եմ, որ մի գուցե այստեղ նստած մնացած պարոնները վրաս բարկանան, որ ես արդեն երկրորդ անգամ եմ գնում հարցաքննության, իսկ իրենք այս երեկո դեռ ոչ մի անգամ այնտեղ չեն եղել։ Նրանք կարող են ինձնից նեղանալ։

– Դուրս կորչել և ափեղցփեղ չխոսել,– եղավ Շվեյկի ցուցաբերած ջենտլմենության պատասխանը։

Շվեյկը նորից հայտնվեց ոճրագործի դեմքով պարոնի առաջ, որն առանց որևէ այլևայլության խստաբար ու վճռականորեն հարցրեց.

– Ամեն ինչ խոստովանո՞ւմ եք։

Շվեյկն իր բարի կապույտ աչքերը հառեց անողոք մարդու վրա ու մեղմորեն ասաց.

– Եթե դուք ցանկանում եք, ձերդ ողորմածություն, որ խոստովանեմ, ապա խոստովանում եմ։ Դա ինձ վնաս չի տա։ Սակայն եթե ասեք, թե՝ «Շվեյկ, ոչինչ մի խոստովանեք», ապա մինչև վերջին շունչս կաշխատեմ դուրս պրծնել։

Խստաբարո պարոնը ինչ-որ բան գրեց արձանագրության մեջ և, գրիչը տալով Շվեյկին, նրան ասաց, որ ստորագրի։

Եվ Շվեյկը ստորագրեց Բրետշնայդերի ցուցմունքները և հետևյալ հավելումը.

«Իմ դեմ հարուցված վերոնշյալ բոլոր մեղադրանքները համարում եմ իրավացի: Յոզեֆ Շվեյկ»։

Թուղթը ստորագրելուց հետո Շվեյկը դիմեց խստաբարո պարոնին․

– Էլի որևէ բան ստորագրե՞մ։ Կամ գուցե առավոտյան գամ։

– Առավոտյան ձեզ կտանեն քրեական դատարան,– եղավ պատասխանը։

– Իսկ ո՞ր ժամին, ձերդ ողորմածություն, որպեսզի, աստված չանի, քնով չընկնեմ։

– Դո՛ւրս,– երկրորդ անգամ լսվեց սեղանի մյուս կողմից։

Վերադառնալով իր նոր, երկաթյա վանդակապատ ով շրջափակված օջախը, Շվեյկն ասաց իրեն ուղեկցող պահակին.

– Այստեղ ամեն ինչ հեշտ ու սահուն են անում։

Հենց որ դուռը փակեցին Շվեյկի հետևից, կալանակիցներն սկսեցին նրա վրա բազմատեսակ հարցեր տեղալ, որոնց նա պատասխանեց պարզ ու որոշ.

– Հենց նոր ես խոստովանեցի, որ թերևս էրցհերցոգ Ֆերդինանդին ես եմ սպանել։

Վեց մարդ միանգամից սարսափահար թաքնվեցին ոջլոտ վերմակների տակ։

Միայն բոսնիացին ասաց.

– Ապրես։

Տեղավորվելով մահճակալի վրա, Շվեյկը նկատեց.

– Վատ է, որ մենք զարթուցիչ ժամացույց չունենք։ Այնուամենայնիվ, առավոտյան նրան արթնացրին առանց զարթուցիչի էլ, և ուղիղ ժամը վեցին Շվեյկին բանտի կառեթով արդեն տանում էին քրեական դատարան։

– Ուշ քնած թռչունն աչիկներն է տրորում, իսկ շուտ քնածն արդեն իր երգն է ճռվողում,– ասաց Շվեյկն իր ուղեկիցներին, երբ կանաչ Անտոնը դուրս էր գալիս ոստիկանական վարչության դարպասից։

Շվեյկը դատական բժիշկների առաջ

Մարզային քրեական դատարանի բարեհարմար սենյակները Շվեյկի վրա շատ բարենպաստ տպավորություն գործեցին, տպավորիչ էին սպիտակեցրած պատերը, սև, մաքրած վանդակաճաղերը և նա ինքը՝ հաստլիկ պան Դեմերտինին – նախաքննական բանտի ավագ վերակացուն իր մանիշակագույն լամբակներով ու համազգեստային գլխարկի մանիշակագույն կանտով։ Մանուշակի գույնն ընդունված է ոչ միայն այստեղ, այլև եկեղեցում՝ մեծ պասի չորեքշաբթի և ավագ չարչարանաց շաբաթվա ուրբաթ օրերի ծեսերը կատարելիս։

Կրկնվում էր այն հռչակավոր պատմությունը, որ տեղի էր ունենում Երուսաղեմի վրա հռոմեացիների տիրապետության ժամանակ։ Կալանավորներին դուրս էին բերում և նկուղում կանգնեցնում 1914 թվի Պիղատոսների առաջ, իսկ քննիչները, այդ ժամանակակից Պիղատոսները, իրենց ձեռքներն ազնվաբար լվանալու փոխարեն, «Տեսսիգ»-ից բերել էին տալիս կարմիր պղպեղի սոուսով համեմած տապակա և պլզենյան գարեջուր ու նորանոր նյութեր ուղարկում պետական դատախազություն։

Այստեղ հաճախ անհետանում էր ամենայն տրամաբանություն և հաղթանակում էր պարագրաֆը, խեղդում էր պարագրաֆը, ապշանում էր պարագրաֆը, փնչացնում էր պարագրաֆը, ծիծաղում էր պարագրաֆը, սպառնում էր պարագրաֆը, սպանում ու չէր ներում պարագրաֆը։ Այդ մարդիկ օրենքների ձեռնածուներ էին, օրենքի մեռյալ տառի քուրմեր, մեղադրյալներին խժռողներ, ավստրիական ջունգլիների վագրեր, որոնք մեղադրյալի վրա կատարելիք իրենց ոստյունի չափը որոշում էին ըստ պարագրաֆների թվի։

Բացառություն էին կազմում մի քանի հոգի (ճիշտ այնպես, ինչպես և ոստիկանական վարչությունում), որոնք օրենքը բանի տեղ չէին դնում։ Քանզի մոլախոտերի մեջ էլ միշտ ցորյան է լինում։

Հենց այդպիսի պարոններից մեկի մոտ էլ հարցաքննության տարան Շվեյկին։ Նա մի տարեց, բարեհոգի մարդ էր, որը մի ժամանակ հարցաքննելով հայտնի մարդասպան Վալեշին՝ շարունակ նրան առաջարկել էր. «Խնդրեմ, նստեցեք, պարո՛ն Վալեշ, ահա ազատ աթոռ»։

Երբ Շվեյկին բերին, դատավորն իրեն հատուկ սիրալիրությամբ նրան խնդրեց նստել ու ասաց.

– Ուրեմն, դո՞ւք եք այդ Շվեյկը։

– Կարծում եմ, որ ես պիտի լինեմ,– պատասխանեց Շվեյկը,– քանի որ և՛ հայրիկս էր Շվեյկ, և՛ մայրիկս էր պանի Շվեյկ։ Ես չեմ կարող նրանց խայտառակել ու ազգանունս ուրանալ։

Մի սիրալիր ժպիտ սահեց դատաքննիչի դեմքի վրայով։

– Լա՜վ բաներ եք արել դուք այստեղ։ Ձեր խղճի վրա շատ բան կա։

– Իմ խղճի վրա միշտ էլ շատ բան է եղել,– ասաց Շվեյկը, ժպտալով ավելի սիրալիր, քան պարոն դատաքննիչը։– Իմ խղճի վրա, թերևս, ավելի շատ բան կա, քան ձեր խղճի վրա, ձերդ ողորմածություն։

Ծերուկը նորից սիրալիր ժպտաց։

– Դա երևում է այս արձանագրությունից, որը ստորագրել եք,– ոչ պակաս սիրալիր տոնով շարունակեց դատաքննիչը։– Արդյոք ոստիկանատանը ձեզ վրա ճնշում չե՞ն գործադրել։