К?рэтиллибит таптал

Сарсыардаа??ы а?ылыктарыгар сыма¹ сиэтилэр. Сорох сарсыарда бэс ??рэни сиэччилэр. Оттон к?нн?р? от ??рэ баар буолла?ына, к?н? бы?а, санаатахтарын аайы, и?э сылдьааччылар. Ити ааттаммыт астарын сайын аайы элбэ?и ха?ааналлар да, саас эрдэ б?тээччи. Дьылы туоруур с?р?н астара буолла?а.

А?аан баран Байбал хотонтон о?у?ун та?ааран к?л?йэн, от тиэйэ барда. Та?ырдьа билигин да?аны хара?а. Халлаан илин са?ата са?ардыы су?уктуйа сырдаан эрэр.

Лаппа сырдаабытын кэннэ Дьаакып о?онньор, куобахха ииппит айаларын к?р??р?, тирии мата?алаах мас с?гэ?эрин с?гэн, у?ун уктаах холотун ылан тыа?а та?ыста.

Б??т?ччээн, а?ата Байбал от тиэйэр к?н?гэр, к?ннээ?и ?лэтэ элбиир. Кыбыыга киирэн чи?ээбит оту тордуохтаан т??эрэн, далга тар?атан с????н? а?атар. Сорох отун улахан талах и?иккэ симэн, хото??о со?он киллэрэн долборукка тар?атар. Таала к??л?гэр баран ойбону тэ?эн, с????н? уулатар. Т?тт?р? кэлэригэр икки улахан ыа?аска уу ба?ан а?алан торбостору уулатар. Аны хонук ма?ын мастыахтаах.

Мааппа с????лэрин баайыыларын с??рэн хотонтон та?аартаата. М?л?р?йэ элэйбит к?рдьэ?ин ылан иик былаастаах с???? саа?ын ха?ыйталаан и?эн муннун хамнатан ылла. Т??? да ??рэммит сыта буоллар, ма?най а?ылыйбытын абаа?ы к?рд?. Ч?м?хт??н б?тэрэн баран та?ырдьа тахсан, хотон кыра муус т?нн?г?н ылан аллара уурда. Онтон хотонугар т?тт?р? киирэн ч?м?х саа?ыттан ба?ан ыла-ыла а?а?ас т?нн?г?нэн та?ырдьа э?эр. Та?ыттан тымныы салгын туманныра ?рг?йэн, хотон и?э тымныйда. Мааппа тиэтэйэ-саарайа с???? саа?ын э?эн б?тэрэн, та?ырдьа тахсан муус т?нн?г? оннугар уурар. Тирии ?т?л?г?нэн хаары ба?ан ыла-ыла т?нн?г?н хайа т??эр. К?рдьэ?ин ылан ы?ылла сытар, б???йэ то?он эрэр ынах саа?ын ч?м?хт??н балбаах о?орор.

Чараас та?астаах буолан то?он, «ычча» диэбитинэн дьиэтигэр с??рэн киирэн, холумта??а сууллан буруолуу сытар уоттаах харда?а?ы туруору анньар. Уокка харда?ас эбэн иттэ т??эр. Онтон эмиэ хотонугар киирэр.

К?н?ск? а?ылык буолуута Дьаакып амчыллан киирэн, с?гэ?эриттэн муус ма?ан то? куоба?ы ороон ылан, ???ээ кирээккэ?э ириэрэ уурар. Сыгынньахтанан, олоппо?у ылан уот иннигэр олорон, этэрбэ?ин тардыалыыр, бытыгын муу?ун илбинэр.

Б??т?ччээн мастаабыт ма?ын к?т???н киллэрэ-киллэрэ о?ох чанчыгар кыстыыр. Саха о?о?о к?н? бы?а умайар буолан, к?н аайы элбэх мас мастанар. К?н?ск? а?ылык кэнниттэн эмиэ мастыы т??эрэ буолуо. Т??н о?ох а?а?ас ??лэ?инэн тымныы салгын киирэр, к?н?с аанынан ?рг?йэр, эркин холло?осторун ыпсыыларын кырыардар, ку?а?ан та?астаах аччык ки?ини то?орор.

* * *

Саха ыалыгар саамай элбэх ?лэлээх ки?инэн дьахтар буолар. Кини т?б?гэ ха?ан да б?ппэт. Хотон ?лэтин та?ынан куобах тириитин имитэр, ас астыыр, иистэнэр. Ол сылдьан ?лэтин «быы?ыгар» о?олонор. Са?а т?р??б?т о?о ?ксэ кыратыгар тымныйан ?л?р. Адьас биир эмэ о?о тыыннаах хаалар. Мааппа а?ыста о?оломмутуттан Б??т?ччээн эрэ ордон, та?ара к?м?т?нэн, быйыл уон а?ы?ыгар барда. О?олоро ?лл???нэ ытыыра. Бары бойбох курдук эттэнэн, ки?ини албынныыр буолан и?эн, а?ыйах хонукка ыалдьаат ?л?н хаалаллара. О?о ?лл???нэ «абаа?ы сиэтэ?э» дии саныыллара. Абаа?ыны куттаары, о?о би?игэр былыргы кураахтаах саа дьэбиннээх тимир о?ун, хаххан ты?ыра?ын баайаллара. Эмиэ абаа?ыны муннараары, о?о?о кыыл-с??л аатын биэрэллэрэ. Б??т?ччээн сахалыы аата К?тэр диэн. Ол аатын с?б?лээбэт буолан наар нууччалыы аатынан ааттыыллар.

Мааппа бэйэтэ мантан сэттэ биэрэстэлээх сиргэ баар К?д??? диэн кыракый алааска ??скээбитэ. А?атын ?йд??б?т. ?стээ?эр ?лб?тэ ???. Ийэтэ кыыс уон иккилээ?эр эмискэ ыалдьан ?лб?тэ. Онтон ыла э?этигэр иитиллибитэ. Э?этэ Аамай о?онньор икки ына?ы бэйэтэ ыыра. Ол ынахтарын кы?ын дьиэ ха?ас ?тт?гэр баайаллара. Э?этэ балыктаан, куобахха айалаан, куртуйахха ту?ахтаан, иккиэйэх бэйэлэрэ айахтарын ииттинэн, ыал курдук сананан олорбуттара.

Мааппа уон алтатын ааспытын кэннэ, Та?ымаан Дьаакып кэлэн, э?этэ о?онньору кытта кэпсэтэн, уолугар Байбалга холбообута. Туох да энньэтэ-таймата суох о?онньордоох кыы?ы к???р?н ылбыттара. Ты?а?ас ?л?р?н, чугастаа?ы ыаллары ы?ыран уруу туомун тэрийбиттэрэ.

Аамай о?онньор сайын аайы «алааспын а?ынным» диэн, дойдутугар тиийэн ый курдук олорон туулаан, балык хатаран а?алара. Кэлин ?л?р?н чуга?ыгар эрэ барбат буолбута.

Кы?ын Дьаакыптаахтан чугас эргин ыал суох буолааччы. Арыый чугас ыаллара Быргый Дь?г??рдээх мантан со?уруу ?с биэрэстэлээх сиргэ олороллор. Кинилэр сайын сайылыктарыгар Б?р?нэйгэ к???н кэллэхтэринэ чуга?ыыллар. Б?р?нэй бу ?р?йэ т?рд?гэр баар сайылык алаас. Ити алааска сайын аайы хас да ыал к???н кэлэн сайылыыр. О?олор са?алара, дьахталлар с????лэрин ?айдыыллара, ынах ма?ырыыра э?ин мантан и?иллэ турааччы. Б??т?ччээн о?о эрдэ?иттэн, санаата?ын аайы баран, о?олору кытта оонньуур, с?т??л??р сирэ. Сорох сайын ол алааска к???н тиийэн ыалга дьукаах сайылыыллара. Кэлин бала?аннарыгар сайылыыр буоллулар.