К?рэтиллибит таптал

Барыта б?пп?т?н кэннэ, куораттан аккыырай тахсан са?а дьиэни сибэтии гыммыт. Кэлэн к?рб?т дьон с????-махтайыы б??? буолбуттар. Б?тэйдээххэ ырай а?ыллыбыт диэбиттэр. Т??? да ки?и туппутун и?ин, та?ара бэйэтэ к?м?л???н, маннык о?о?улунна?а дэспиттэр.

Са?а тутуллубут та?ара дьиэтэ диэн, бала?а??а ??скээбит ынах этэрбэстээх ки?и ?ктэниэн да кыбыстар, ыраас, сырдык, киэ?, ?рд?к, кырдьык да?аны, ырай дойдутун курдук килбиэннээх уора?ай буолла?а.

* * *

Саа?ыары, кулун тутар ый ортотун диэки, к?н лаппа у?аан, сырдаан, тымныы арыый у?арыйан, ки?и сэргэхсийэр кэмэ кэллэ. Арай ас татыарыйбыта саппа?ырдар. Дьаакыптаах т??? да у?ата сатаан сиэбиттэрин и?ин, идэ?элэрин этэ б?пп?тэ. Сайын ха?ааммыт сымалара эмиэ б?тэн эрэр. Арай бэс субата дэлэй да, тардара дуона суох хаалла. А?аардас бэс ас буолбат. Биир сыппатар ынах баара уолбута.

Дьаакып о?онньор Чаллыын Ньукулайдаах диэн сэниэ ыалтан тирии имитэ ылбыта. Киэ?э аайы улахан талкыга тирии имитэн дьэ б?тэрдилэр.

Сарсыарда Байбал эриллэ сууламмыт имиллибит тириини кыбынан Чаллыыннаахха барда. Таарыйа чугас ыалларыгар Быргый Дь?г??рдээххэ сылдьан сээкэй сонуну истэн кэлиэхтээх. Кытыы сиргэ олорон ханна да барбат-кэлбэт буоланнар, дьон-сэргэ хайдах олорорун, нэ?илиэк сонунун, ыалга эрэ бардахтарына истэллэр. Кыра да сонуну сэргииллэр.

Киэ?элик, ыттара ?рб?т?гэр, Б??т?ччээн та?ырдьа тахсан к?рд?. А?ата с?гэ?эрдээх, н?кс?чч? со?ус туттубут. ?ч?гэй. Ыт ?рэн ба?ыр?аан баран, иччитин билэн тохтоото.

Байбал дьиэ?э киирэн, кэтэ?эн олорор дьон санааларыгар, лис курдук с?гэ?эрин к?хс?ттэн т??эрдэ. Сонно тута Мааппа кэлэн, мата?а быатын с??рэн, а?ын хостуур. Биирдэ сиир эт, кыра ис уонна син балачча тар ыыппыттар. Бачча?а бу да ?ч?гэй. Таах олордоххо ас хантан кэлиэй. Тирии имитиитэ диэн, кы?ы??ы иллэ? кэм?э ?с эр ки?иэхэ улахан ?лэ буолбатах. К???йэ?э уу кутан, эт угаттаан, чох тардан, уокка уура о?устулар.

– Хайа дьэ, т??? бэркэ олороллор? Туох солуну кэпсииллэр? – о?онньор утуйар та?а?ыгар ?й?н? сытан ыйытар.

– ?ч?гэйдик олороллор. Соччолоох туох да солун суох. Ы?ыы Сэмэн куораттан тахсыбыт ???, – Байбал уот иннигэр кэлэн олорор.

– Тугу та?аарбыт ???н?й? – Мааппа о?оххо мас эбэр.

– Биир и?ит арыгылаах ???. Саа сэбин, а?ыйах арсыын та?ас та?аарбыт ???. Т?л?рбэх Б??т?р ?лб?т ???.

– Оо, ээ. А?абыыт кэлэн собуордаабыт ??? дуо? – о?онньор эмиэ ыйытар.

– Собуордаппыттар ???.

– Били Манчаары т??к?н сура?а и?иллэр ??? дуо?

– Туох да и?иллибэт дииллэр.

Хас да сыллаа?ыта Манчаары Ба?ылай диэн Н??р?ктээйи ки?итэ буруйу о?орон хаайыыга киирбитэ. Онтон к?рээн кэлэн дьону халаабытын и?ин тутан, сууттаан, к?ск? ыыппыттара. Ки?илэрэ аараттан к?рээн кэлэн, эмиэ дьону халаабытын тутаннар, сууттаан, оруосканан та?ыйтаран бараннар Лаамыга² к?ск? ыыппыттара. Онтон икки сыл буолан баран, ааспыт сайын, эмиэ к?рээбит ??? диэн сурах и?иллибитэ. К???н?гэр ханна эрэ кинини к?рб?ттэр, ким эрэ ата с?пп?т, биэни ытан баран этиттэн ылан барбыт диэн, ???-тамах курдук кэпсээн тар?аммыта. Ону сорохтор итэ?эйбэттэр этэ. Манчаары к?рээбэтэ?э буолуо, бэйэбит уоруйахтарбыт, Манчаарыга балыйтараары, уоран сиэтилэр ини дэ?эллэрэ.

Онтон к???н буолан хаар т?сп?тэ. Манчаары ханна да барбыта биллибэккэ, сура?а да и?иллибэт буолбута. Ол и?ин к?рээбит ??? диэн сурах сымыйа кэпсээн эбит дэспиттэрэ. Манчаары чахчы сыылкаттан к?рээбит ???, бырааба?а биллэрии кэлбит диэччилэр эмиэ бааллара.

Саха ки?итэ улахан буруйу о?орон хаайыыга киирэрэ, сыылка?а барара, ?сс? ол дойдуттан к?рээн кэлэрэ диэн, урукку ?тт?гэр буолбатах т?бэлтэ. Ол и?ин ки?и итэ?эйбэт.

* * *

Муус устар ый ортотун диэки ?р кэтэ?иннэрбит ынахтара дьэ т?р??н, ?р?? а?ы сиир буоллулар. Иккис ынахтара эмиэ синньээн эрэр.

Сааскы ичигэс к???э эдэр ки?и дьиэтигэр тэ?ийэн олорбот буолар. Б??т?ччээн икки айаны с?гэн тыа?а та?ыста. Ыарахан бакаайыта у?уллубут ыт баты?аары гыммытын, у?ун уктаах холотунан дугдуруйан т?тт?р? ??рдэ.

Тыа и?игэр киирдэххэ, к?н ча?ылыттан ки?и хара?а сынньанар. Хаар чи?ээбит. Тиит, талах умна?ын тулата бы?ыта сиэ?эн ч?н?р?тт?б?т. Ол эрээри халы?а халы?ынан сытар. Хаамарга ыарахан.

Бачча?а дьон куобахха айалаабаттар. О?онньор айатын эспитэ ?р буолла. Билигин к?н???н сылыта-сылыта т??н?н то?орор буолан, хаар ?рдэ чи?ээн кытааппыт. Ол и?ин куобах оро?урбат, ханан ба?арар сылдьар. Бачча?а куобах а?ыйыыр да?аны. Ханна эрэ баран хаалар. Ол эрээри с??лэ буолан суола-ии?э элбээбит курдук. Атыыр куобах ыар?алаах сиргэ киирэн, к?н?стэри с??рэ сылдьааччы.

Бу тэ?кэ тыаны аастахха ыар?алаах силээн кэлэр. Оччо ыраа?а суох сир. О?онньор бачча?а куобах силээн кытыытынан с??рэр, онно айа тардан ?л?р?р ба?айы диэбитэ. Ол и?ин ?ч?гэй ылаа?ы к?н буолбучча бу баран истэ?э.

Байанай биэрдэ?инэ ба?ар биир эмэ куобах айатын э?иэ. Билигин аччык кэм?э, ал?аска биир эмэ куобах т?бэ?эрэ буоллар ??р?? буолуо этэ…

* * *

Ыам ыйыгар ынах т?р??р, балык тахсар, кус элбиир кэмэ. Сандал саас кэлэрэ ордук дьада?ы дьо??о ??р??лээх. Кырыа кы?ыны этэ??э туораатахтара дии.