Каласы пад сярпом тваiм. Кнiга II

І чаго ты з сабою такое робіш? Ссохла ўся. Трэці месяц толькі як да таго крактуна выходзіш – сонца бачыш. У цемры сядзіш. Што тут табе, манастыр? Жнівень на дварэ стаіць, дурніца. Дзеўкі ў полі так песні крычаць – сама б зноў дзеўкай стала, прасціце, канечне, в натуры...

Я прашу, прашу вас...

Якія грахі замольваеш? Адзін грэх маеш. Паніча суседскага з домам пасварыла. Чым ён табе не здаўся?

Я і без вас ведаю...

То таму і сядзіш? – спалохалася Тэкля.

Таму і сяджу, – упершыню за ўвесь час прызналася Міхаліна.

Ду-урніца! – Тэклін твар перакрывіўся ад неўразумення і жалю. – То нашто ж?!

Я вельмі дрэнна зрабіла яму. Я сама ведаю, што няварта яго.

У Тэклі з’явіліся на вачах слёзы.

І так сябе мучыць? Ах-х ты! Грэблу, што коней чысцяць, узяць бы ды скуру са спіны тваёй, каб не села.

Тэкля, – папрасіла Майка. – Мне вельмі дрэнна...

Га-аротніца ты мая! Ды як жа ты?

Ніяк. Выйду за Хаданскага.

Нянька схапіла Міхаліну за плечы.

За яго? Ды плюнь ты, хай ён утопіцца! Нашто табе ў тую квэку лезці? За Выбіцкага – і тое лепей, хай сабе ён і парцяныя[18] шкарпэткі носіць.

І раптам пацалавала дзяўчыну:

Дзеўка, кінь! Дзеўка, хай ён пэнкне! Хай ён, жорсткі чалавек, на трыбусе поўзае ды зад валочыць. Ой, паплачаш! Хлопца якога на каго мяняеш. Ото б я з ім аджыла. Маечка, дзетухна, не ідзі ты за таго! Людзі Хрыстом богам моляць, каб за табою ды яму не дастацца! Падумай пра іх...

Майка здзівілася. Тэкля гаварыла зараз, як сталага розуму жанчына. Магчыма, не свае словы.

Такі ўжо воўк – толькі ім вёдры са студні даставаць. Калі нават пойдзеш – пакінь, дзетачкі, людзей у сваім майне. Хай асобная ад мужа даброта ў цябе будзе.

Тэкля заплакала.

А лепей у-ця-кай ты ад яго. Ідзі да загоршчынскага паніча, павініся. На каленях прыпаўзі да павініся. Пэўна, не з’есць. Ну, дасць, можа у вуха раз-другі, як, не раўнуючы, мне за дурасць нябожчык Міхал. Ну, па спіне разок перацягне, дый даруе. Я табе кажу, даруе. Затое век гора ведаць не будзеш. А добра як з ім будзе! Што ў царкве, што ў ложку. Ды я б, маладою, на край свету за ім пабегла, каб хвіліну на мяне паглядзеў. Ён, ці ведаеш, бы ў песні: “Як ён мяне пацалуе – тры дні ў губе цукар чую”.

Старая гладзіла Майчыны плечы і адчувала, як яны дрыжаць пад яе рукой.

Папрасі даравання. Ты не думай. Гэта не страшна. Наадварот, салодка і лёгка, ясачка ты мая. Нічога ж не зробіш, доля наша такая. Я і то часам Міхалку прасіла: “Набі ж ты мяне, даражэнькі, можа, я ўжо тады менш цябе, змея, кахаць буду”.

І пад гэтыя цьмяныя пакорлівыя словы Майка заплакала. Упершыню за восем месяцаў.

Нічога... Нічога не зробіш, Тэкля. Позна.

З труны толькі позна... Ты проста аддай сябе на ягоную літасць... на ягоную абарону.

Нібы малой, Тэкля выцірала Майцы аблічча памочаным ручніком.

Ты ідзі. Прымі, калі прыйшоў чалавек. Пагавары, нічога не зробіцца.

Занадта проста трымаючыся, яна выйшла на тэрасу і ўбачыла ля балюстрады высокую жанчыну ў залацістай сукні.

Вочы міжвольна адзначылі зграбнасць постаці, простую элегантнасць убору, капялюшык з танюткай залацістай саломкі.

Твар госці хаваў цёмны, з мушкамі, вельмі густы вэлюм.

– Пробачце, я прымусіла вас чакаць, – па-французску сказала Майка.

Госця адказала таксама па-французску. І хоць памылак у вымаўленні не было – празмерная правільнасць мовы лепей за памылкі казала аб скутасці чалавека, які гаварыў.

– Што вы, – сказала госця. – Я проста не звярнула ўвагі. Заглядзелася на гэтую раскошу.

Тэраса вісела над крутой стромай. Унізе быў адхон з дрэвамі і возера. Злева дзве снежныя званіцы. Яшчэ далей – стужка Дняпра, а за ёю жоўтыя ад жыта ўзгоркі. Далёка-далёка.

– Сядайце, калі ласка, – упарта трымаючыся французскай, сказала Міхаліна.

Нейкую трывогу выклікала ў ёй гэтая жанчына. Яна не бачыла пакуль яе аблічча, але трывога ўзрастала.

– Дзякуй вам.

Яны сядзелі адна насупраць другой і маўчалі. Доўга. Госця, здавалася, слухала. І не проста слухала, а заслухалася. Галоўка схілілася набок. З-за цёмнага вэлюму, яшчэ цямнейшыя за яго, вільготна глядзяць, не міргаюць вочы.

З-за шатаў дрэў, з-за Дняпра тонка-тонка, высока-высока гучала жніво. Нібы па шкле лёгкім срэбным малаточкам, нібы ў тонкі шкляны посуд, на мяжы слыху, звінелі галасы. А можа, гэта звінела дрыготкая шкляная смуга гарачага паветра над нівамі?

Закурыўся дробненькі дожджык
Па чысценькім полі, закурыўся.
Зажурыўся мой татулька ў доме
Па мне, маладзенькай, зажурыўся.

З адвечнай спеўнай тугой, з перападамі і ўзлётамі, калі здаецца, што вось зараз чалавек увесь, да апошняга, выльецца ў песню, звінелі галасы.

Гэта не была скарга. Гэта спявала сама зямля.

Не курыся, дробнеькі дожджык,
Па чысценькім полі, не курыся.
Не журыся, мой татулька, ў доме
Па мне, маладзенькай, не журыся.

Майка раптам убачыла, што вочы невядомай, вялізныя, як азёры, глядзяць ужо на яе і праз яе, не разглядаюць, а проста бачаць: наскрозь