Kandido, aŭ Optimismo

“Thou deservest not to eat or to drink,” replied the orator, “wretch, monster, that thou art! hence! avoid my sight, nor ever come near me again while thou livest.” [Ĉap. 3ª]

Male, mi modernigis plurajn loknomojn (ekz‑e Konstantinopolo → Istanbulo, Propontid → Marmora Maro) — unue, ĉar tio estas pli oportuna por la moderna leganto; kaj due, ĉar la klasikaj nomoj sonas malkonvene en la buŝo de senklera Kakambo aŭ de turka kamparano.

Aspektoj

Pli ofte ol averaĝe ĉe la okcidentanoj Lanti’ esprimas inĥoativon (en la okcidentaj lingvoj inĥoativo de la mensaj verboj ial estas tabuita). Tio estas logika.

Tamen mankas esprimo de imperfekto:

V: Cacambo expliquait les bons mots du roi à Candide

L: Kakambo klarigis la spritajn vortojn de la reĝo al Kandid

S: Kakambo tradukadis al Kandido la spritaĵojn de la reĝo [Ĉap. 18ª]

Sed iam redunda -ad ĉe daŭrverboj:

V: il pleura longtemps;

L: li longe ploradis [Ĉap. 19ª]

Ceteraj francaĵoj

Tro malproksimaj aŭ ambiguaj pronomoj triapersonaj:

V: et je ne vois pas quel mérite il peut y avoir à dire à son ami Mecenas que, s’il est mis par lui au rang des poëtes lyriques, il frappera les astres de son front sublime

L: kaj mi ne vidas, kia merito estas en tio, ke li diras al sia amiko Mecenas, ke se li metas lin en la rangon de la lirikaj poetoj, li frapas la astrojn per sia noblega frunto

S: kaj mi vidas nenion laŭdindan en tio, ke li diras al sia amiko Mecenaso, ke se tiu lin metos en la rangon de la lirikaj poetoj, li frapos la astrojn per sia fiera frunto.

Trouzo de la verbo «vidi»:

V: Tandis que la vieille parlait …, on vit entrer dans le port un petit vaisseau…

L: Dum parolis la maljunulino … oni vidis eniri en la haveno malgrandan ŝipon…

S: Dum la maljunulino tiele parolis … en la havenon eniris malgranda ŝipo…

Jakobenoj kaj kordelieroj.

En la epoko de Voltero franclingve (kaj nur franclingve) jacobin (laŭvorte, «Jakob/ano») signifis Dominikano, ĉar en Parizo la unua monaĥejo (ne plu ekzistanta) de tiu ordeno aperis ĉe la strato Sankta-Jakobo (rue Saint-Jacques). La sama loko donis nomon al la revoluciaj jakobenoj, kiuj aperos 40 jarojn post «Kandido» kaj 21 jarojn post la morto de Voltero. Nur tiu dua signifo estas internacia, kaj tial estas amuze legi en ĉap. 25ª (parolas Italo):

L: kiuj loĝas en la patrio de la Cezaroj kaj de la Antonenoj, tiuj ne kuraĝas havi ideon sen la permeso de jakobeno ☺

(V: ceux qui habitent la patrie des Césars et des Antonins n’osent avoir une idée sans la permission d’un jacobin.)

Cordelier estas franca nomo de unu el la Franciaj branĉoj Franciskanaj. Voltero plurloke uzas tiun nomon (ĉiam pri Franciskanoj ne-Franciaj), kaj neniam nomas ilin Franciskanoj. Lanti’ tradukas jen per «franciskano», jen (malkonvene!) per «kordeliero». Mi unuecigis per «Franciskano». («Kordelieroj» ja konvenas por paroli pri la politika klubo dum la Franca revolucio.)

Eraroj

Lanti’ reformeme traktas la radikon ali/ kiel tabelvorton: «alie» = «aliloke», «aliu» = «iu alia» ktp. Striktasence tio ne estas eraro, sed konscia devio disde la normo; kiel plimulto da Esperantistoj mi ĉi tiun reformon malakceptas, kaj la koncernajn lokojn laŭnormigis.

Tamen en la traduko estas nemalmulte da veraj eraroj; jen kelkaj ekzemploj.

——————

Malnecesa latineca tempakordo, ofte absolutaj tempoj en subpropozicioj; ekz‑e (ĉap. 18ª):