Karatkevich Kalinouski

Гарэлiха. Куды гэта народ сыпануў? Га, Чортаў Бацька?

Чортаў Бацька. Паўстанца ловяць... Паныча... Iшоў нiбыта па дарозе сюды.

Гарэлiха. А Яўхiм наш... Сокал-мужык!..

Чортаў Бацька. Над пешым арлом i варона з калом... Але нiшто - сокал....

З'яўляецца Падарожны вандроўнiк у лапленай сялянскай свiтцы, з торбай за плячыма, з трохгранным кiем у руках. Бахматая галава, густыя бровы, доўгiя вусы.

Падарожны. Дзень добры на славу божую.

Чортаў Бацька. Ветлiвы... Па-нашаму... Здароў, вандроўнiк.

Падарожны сядае побач з iмi.

Хто будзеш?

Падарожны. Павей-вецер, дзядзька. Хаджу, зямлю нагамi штурхаю.

Чортаў Бацька. Я i гляджу, лёгкi ты на хаду. Як ляцiш...

Падарожны. Што, сябры, цi не было тут хлопца, светлавалосага такога, высокага?..

Чортаў Бацька. А табе чаго?

Падарожны. Ды так... Таварыша павiнен быў тут сустрэць.

Гарэлiха (бурчыць). Сустрэнецеся ў ката на дыбе... Носiць тут...

Чортаў Бацька. Змоўч ты, Гарэлiха... Гэта наш чалавек... Мужык.

Падарожны. Дзякуй, добры чалавек... Ну, як тут у вас жыццё?

Чортаў Бацька. Не жыццё, а выццё...

Падарожны. Паўсюль так. Сам бачыў. А мураўёўцаў не чуваць?

Чортаў Бацька. Каго?

Падарожны. Новага намеснiка цар прызначыў. Мураўёва. То яго салдаты.

Чортаў Бацька. Не чуваць. А ў наваколлi паляць-такi вёскi.

Падарожны. А што народ?

Чортаў Бацька. А што народ! Народ паноў б'е...

Падарожны. Якiх паноў?

Чортаў Бацька. I вiнаватых, што паўсталi, i невiнаватых.

Падарожны. Ды нашто?

Чортаў Бацька. Невiнаватых пад шумок. Усё лягчэй мужыку. Тым больш - разбiрацца не будуць. Унь мужыкi сёння пана Зарубу на хутары вырашылi памацаць. А вінаватых, злачынцаў царскiх, тых, што ў лясах са зброяй, - тых цар загадаў.

Падарожны. Як цар?

Чортаў Бацька. Поп казаў у нядзелю, што, маўляў, гэта паны, што прыгон вярнуць хочуць. Цар вызвалiў, дык яны паўставаць. З амбону казаў - не брэша.

Падарожны. Дык гэта ж няпраўда...

Чортаў Бацька. А ты хто такі, што лепей за папа праўду ведаеш?

Падарожны. Поп нават пра дзяцей сваiх усёй праўды не ведае. Пра тую праўду спытай у пападдзi ды ў паповага наймiта.

Чортаў Бацька. Гэ... Наконт нашага папа - як у ваду глядзеў...

П а д а р о ж н ы. То што ўсё ж вашы мужыкi рабiць збiраюцца?

Гарэлiха. Скора ўбачыш.

Падарожны вiдавочна непакоiцца.

Падарожны. Чаго-то вы тут седзiцё? Як прыклееныя, як госцi... "Надвор'е якое цёплае. Каб быў госцем - даўно б дахаты пайшоў".

Чортаў Бацька. Ды тут зараз народу будзе - поўна... О! Спаймалi-такі... Вядуць...

Здалёк чуваць гоман натоўпу.

Падарожны. Хто вядзе? Каго?

Чортаў Бацька. Царскага злачынца. Яўхiм, мужык наш, аблаву на яго збiў... Хто за цара i бога - бi паноў.

З-за дрэў сыпануў на прагалiну вiруючы сялянскi натоўп: бабы, мужыкi, дзяды. У руках цапы, доўбнi, сякеры. Вядзе натоўп Яўхiм Барданос, сталы, страшнаватага выгляду мужык. З iм ягоная жонка з аглаблёй. Пярэднiя мужыкi цягнуць Вастравуха. Яму, вiдаць, давялося паспытаць кухталёў. За iмi другiя цягнуць звязанага Зарубу. Народ кiпiць.

Яўхiм. Цягнi iх, хлопцы! Бi! Сячы галовы!

Яўхiмiха. Бач ты, з iхнiх зажывошчаў нам хаты спаляць. Зброю iм! Прыгон!

З Вастравуха зрываюць перавязь.

Галасы. Злодзей нясыты! Чамарка панская! Давай тапор! На пень яго! На пень!

Падарожны, рассоўваючы людзей, iдзе да пня.

Падарожны (цiха). Вастравух... Бог ты мой, што з табой зрабiлi?!

Вастравух (спакойна). Хрыста таксама распялi людзi, для якiх ён жыў.

Перад iм стае Яўхiмiха.

Яўхiмiха. А ты галодны рот печкi бачыў, Хрыстос?

Вастравух. Баба бедная, гэта ж мы за вас... Супраць бацькоў сваiх... за вас!..

Яўхiмiха. Пан мужыку тлумачыў: “Гэта, мужык, атлас”. А мужык яму: “Ад нас, паночку, ад нас”. (Са страшнай iронiяй.) Ты - пан. Ты “за нас”, як воўк за авечую шкуру.

Маўчанне. Вастравух зразумеў. Стае на каленi перад пнём.

Вастравух. Што ж, вазьмiце жыццё. Яно - ваша.