Хрыстос прызямліўся ў Гародні

Ён страшэнна любіў іх. Гэтай хвілінай ён страшэнна любіў іх. Такімі нельга было ўладарыць, такіх нельга было падманваць. Ён вельмі, ён страшэнна любіў іх, аж сціскалася сэрца. Ён сам здзіўляўся, як ён усім на свеце гатовы ахвяраваць дзеля іх, дзеля такіх вось.

І ехала на велізарным, падобным на сабаку, ільве Анея. Чамусьці не глядзела на яго, і ён спалохаўся, што не заўважыць, і кінуўся да яе…

Рып, галасы і крык жывёлы былі не ў сне. Ён убачыў на грабяні скамянелую постаць Іуды, глянуў і жахнуўся.

Бег натоўп. Знясілены, выснажаны, ён, праўдзівей, хацеў бегчы, ды не мог. Нібы ў жахлівым сне.

Гналі чароды: няшчасных кароў, запыленых авечак. Дзяўчынка ледзь перастаўляла ногі, несучы на руках кацяня. Цягнулі нейкія каляскі, штурхалі тачкі з мізэрным скарбам. Ехалі вазы і рыпелі, рыпелі, рыпелі.

Брудныя, пыльныя, многія ў лахманах. Зноў тое, што заўсёды бачыў дагэтуль: боль, гнеў, асуджаная пакора, тупасць. Ля ног машынальна пераступаюць сабакі з высалапленымі языкамі. А гэтыя ідуць, такія заўсёдныя, такія брудныя і непрыгожыя. Вочы. Тысячы абыякавых вачэй.

І ўсё ж у гэтых вялікіх ад пакуты вачах было столькі чалавечага, столькі ад т ы х, што ў Хрыста ўпала сэрца. Гэтыя лахманы, падобныя на абрыдлівы брудны кокан. Якія матылі хаваюцца ў вас?!

Ён глядзеў. Многія слізгалі па ім пакутным позіркам і зноў ішлі.

— Што ж ты не даў знаць?

— А чаго? — голас у Іуды быў суровы. — Я адразу ўбачыў, што не татары. Чаго было будзіць стомленых? Каб паглядзелі?

Вочы ягоныя пачарнелі. Змрочныя вочы.

Прачнуліся і другія. Таксама падышлі. Натоўп не звяртаў увагі на людзей, што на ўзгорку. Рэдка хто кідаў позірк.

Магчыма, мора так і праплыло б паўз іх, але ў ім ішлі тры старыя знаёмыя Хрыста, тры «сляпыя» прайдзісветы, і адзін з іх заўважыў яго, штурхнуў сяброў.

— Ён, — сказаў нехта з іх пасля роздуму.

— А што, хлопцы, ці не свярбіць у вас тое месца, куды ён тады… — другі махляр пачухаў азадак.

— Ды не было ў яго, пэўна, больш.

— Кі-інь. Ну, не было. Дык баяцца павінен. Украсці, а даплаціць… Ну, як хочаце. Я не з міласэрных.

Астатнія ў знак згоды схілілі галовы. І тады махляр шалёна і прарэзліва залямантаваў:

— Браты ў го-ры! Лю-удзі! Ніхто нам не дапамога! Бог толькі адзін!

— Вось ён! — паказаў другі. — Ад слепаты вылечыў мяне!

— Ён Гародню ад голаду ўратаваў!

Людзі пачалі запавольваць хаду. Хто мінуў — аглядаўся назад. Заднія напіралі… Шалёна крычала старая, трымаючы за вяроўку, наматляную вакол рог, карову:

— Гандляроў выгнаў! Карову вось гэтую мне даў! Глядзіце, людзі, гэтую!

— Не трэба далей ісці! Ён тут! — загарлаў нехта.

— У Гародні — чулі?…

Братчык раптам убачыў, што натоўп зварочвае з дарогі і плыве да ўзгоркаў. Ён чуў крык, але словаў разабраць не мог. І толькі пасля нібы прарэзаліся з агульнага галасу паасобныя крыкі:

— Ён! Ён! Ён!

— Гэта яны чаго? — спытаў дурыла Якуб. — Біць будуць?

— А табе што, у першы раз? — Сымонавы вочы шукалі коней.

— Жах які, — сказаў Тадэй. — Хвалі, што пеняцца сарамотамі сваімі.

Раввуні паціснуў плячыма.

— Гэта азначае — прыйшоў час, — сказаў Раввуні.

Натоўп набліжаўся, паступова аточваў іх. І раптам стогн, здаецца, скалануў узгорак:

— Божа! Божа! Бачыш?!

Цягнуліся чорныя далоні, худыя жылаватыя рукі. І на закінутых тварах жылі вочы, у пакуце сваёй падобныя на вочы тых, у сне.

— Прадалі нас! Рада царкоўная з татарынам спелася!

— Войскі стаяць… Не ідуць!… Не ратуюць!

— Адзін ты ў нас застаўся!

— Зброі!

— Прадалі… Хаты спаленыя.

Тысячавокі боль знізу поўз да шкаляра.

— Забітыя яны ўсе! Стань галавою! Ратуй!

— Людзі! Што я магу?…

— Ратуй нас! Ратуй!

— …Я жабрак, як вы, бяссільны, як вы.

— Пакажы сілу тваю! Дзяцей пабілі.

Клікалі вочы, рукі, раты.

— Я — самазванец! Я — махляр!

Але ніхто не чуў, бо словы танулі ў агульным ляманце.

— Ратуй! Ратуй!

— Што рабіць? — ціха спытаў Раввуні.

— Нічога, — сказаў Фама. — Тут ужо нічога не зробіш.

І Братчык зразумеў, што тут сапраўды нічога ўжо не зробіш. І ён узняў рукі і трымаў іх над крыкам, а пасля над цішынёю.

Ён памятаў, якімі ён бачыў іх у сне.

Увесь дзень і ўсю ноч кіпела, віравала тысячарукая чалавечая праца. Згодна з невядомым пакуль планам Братчыка людзі прыйшлі на гэта возера, з трох бакоў абкружанае лесам. Вялікае, плыткае і топкае возера са шматлікімі астраўкамі.

На самым вялікім з астраўкоў быў калісьці замак Давыдавічаў-Кароткіх, нашчадкаў колішніх пінскіх князёў. Замак даўно быў разбураны. Заставалася толькі затравелая дарога праз лес. Яна калісьці была засыпана каменем, таму і не зарасла.

Сутыкнуўшыся з возерам, дарога ўспаўзала на штучную дамбу і ішла возерам яшчэ сажняў трыста, пакуль канчаткова не абрывалася. Калісьці, як замак яшчэ быў цэлы, людзей і коней перавозілі адсюль да вострава на вялікіх цяжкіх плывіцах. Цяпер і плывіцы дагнівалі па берагах ды на дне. Дый сама дамба зарасла па абодвух схілах вялікімі ўжо меднастволымі хвоямі, чорнай вольхай, дубкамі і хуткімі ў росце волатамі ясакарамі.