Хрыстос прызямліўся ў Гародні

З палаючых палавінак ляцелі жарынкі, пырскала расплаўленай бронзай. Абаронцы, відаць, толькі тут апрытомнелі і, пэўна, пачалі ліць прадушынамі ваду. Ім удалося трохі збіць агонь, але затое вежа цяпер стаяла ўся ў хмарах дыму і пары.

— Нічога, гэта нам з рукі, — сказаў Вястун. — Хутчэй згасне агонь.

— Гэта нам тым больш з рукі, што яны зараз кідаюць вежу, — сказаў разьбяр. — У такой лазні жывы чалавек не вытрымае.

Над вежаю стаяў сівы, непразрысты слуп. Калыхаўся. Плыў у ноч.

Пан пісар паставіў на лісце апошні подпіс і скруціў яго ў скрутак.

— Ну вось, — сказаў Лотр. — Страта заўтра на Зітхальным гарбе. — Папросту — на Ўздыхальніцы… Раніцаю, у канцы апошняй начной варты. Хто хоча апошняе суцяшэнне — будзе яно. Апошняе жаданне…

— Каб вы здохлі ад чумы, — сказаў непапраўны Багдан.

— …выканаем… Бог з вамі. Ідзіце, грэшныя душы, і няхай злітуецца з вас Бог і Марыя-заступніца.

Кат падышоў да Братчыка. Барвяны капюшон быў апушчаны на твар.

— Ідзі, — амаль ласкава сказаў ён.

У гэты момант Пархвер стаў чуйна прыслухоўвацца. Усе насцеражыліся. Скора нават глухаватыя пачулі тупат. Ляснулі дзверы, і ў судную залу ўваліўся Карніла. Закураны, з рагамі бруднага поту на твары, ён смярдзеў дзікім зверам.

— Ваша правялебнасць, — загарлаў ён, — даруйце! Не папярэдзілі! Думалі — куды ім.

— Што такое?

— Народ! Народ патрабуе Хрыста!

Муры ў палацы былі такія тоўстыя, што знадворку сюды дагэтуль не даляцеў ніводны гук.

— Лезуць на замак! — крычаў Карніла. — Браму выбіваюць! Рабаваць будуць!

— «Той, хто бацьку разарае — сын сарамотны і несумленны», — сказаў Жаба.

— Дык разгані іх, — сказаў Басяцкі. — Схапі.

Карніла падыходзіў да стала неяк дзіўна, не сваімі нагамі, нібыта з ім нешта здарылася. І толькі калі ён выйшаў на святло, усе ўбачылі прычыну гэтага. У сотнікавым задзе тырчала доўгая, багата апераная страла.

— Нельга, — прахрыпеў ён. — Думалі на сцены не пусціць — лезуць. Стрэлы дажджом. А ў замку варты трыццаць чалавек ды паюкоў дваццаць. Астатніх вы самі за царкоўнай дзесяцінай паслалі… Кат, выраж стралу, хутчэй!… Яна неглыбока.

— Зброду баішся? — пачырванеў Жаба.

— Гэтага «зброду»… не менш як сем соцень.

Усе змоўклі. Вялікі белы сабака, якога прывёў Жаба, панюхаў, падышоўшы, стралу, падціснуў хвост і, стараючыся не стукаць кіпцямі, зашыўся ў кут.

Якраз у гэты момант страшэнны ўдар скалануў будынак. Пасыпаўся са столі пыл.

Гэта быў той самы выбух у галоўнай браме, які разнёс ушчэнт краты і заслону.

Цяпер толькі лічаныя хвіліны вырашалі пытанне. Лічаныя хвіліны аддзялялі гэтых людзей ад імгнення, калі замак падзе.

Брама палала ўваўсю. Сям-там абвалілася ўжо луска і, разжараная, ззяла на плітах, якімі быў забрукаваны под тунеля. Ужо секліся на зубцах, і мур усё больш расцвітаў агнямі паходняў. Смельчакі ўжо грукаталі па дахах палаца, а Марка і Ціхон Вус у суправаджэнні двух з паходнямі (быў вятох, самы ягоны сход, і іначай біцца было амаль немагчыма, бо можна было забіць сваіх) дзерліся па забрале да Зафеі, каб расчысціць шлях сябрам, калі брама ўпадзе.

Нападаючых было так многа, што сур'ёзнага адпору яны, бадай што, і не бачылі. Калі апошнія абаронцы гэтай часткі мура гарохам пасыпаліся з яго — натоўп, і на мурах, і на плошчы, узняў галас і трыумфальны крык.

— Хрыста! Хрыста вызвалім!

Рык быў такі, што ён даляцеў нават да суднай залы.

— Што рабіць? — шэптам спытаў Лотр.

Ён глядзеў на хаўруснікаў і разумеў, што, акрамя Басяцкага, які задумаўся з чагосьці, спадзявацца тут няма на каго.

— Што рабіць, сябра Лотр? — мядзведжыя вочкі Балвановічавы бегалі.

Раввуні глядзеў на іх з іроніяй.

— Сябра, — вельмі ціха сказаў ён, — хавер. Такі не хавер, а хазер*. Хазер Лотр. І гэта, скажам прама, зусім не хавейрым, а хазейрым**.

* Свіння.

** Не таварыства (сяброўства), а кампанія свінняў.

Суддзі маўчалі.

— Што ж рабіць? — ціха галаснуў Камар. — Пане Божа, што рабіць?!

— …і збіваць грушы, — са злараднасцю шапянуў іудзей непрыстойную прыказку. — Нічога, Юрась, нас заб'юць, але ім таксама будзе…

Цішыня. Толькі раптам усміхнуўся Басяцкі… Хацеў сказаць нешта, але паспеў толькі кінуць:

— Ціха, панове. Нас у Саламанцы вучылі думаць… Ага, вось што…

І тут залямантаваў, раптам здагадаўшыся, Жаба.

— Божа мой, Пане! — галасам загаласіў ён. — Бяда будзе! Як казаў Ісайя: «Аголіць Пан Бог цемя дачок Сіёна і раскрые Пан Бог сарамату іхнюю».

Жоўты, лісіны езуітаў твар перакрывіўся амаль прыемнай усмешкай. Разумнай і смелай да блюзнерства.

— Рабіць яму больш няма чаго, — непарушальна сказаў Басяцкі. — А што, уласна, крычаць?…

Паказаў белыя вострыя зубы і праз іх кінуў у цішыню:

— Яны патрабуюць Хрыста — дайце ім Хрыста.

— Ды няма ж яго ў наяўнасці! — загарлаў Камар. — Няма Хрыста!

— Маеце рацыю. Хрыста няма.

— Дык…

— А вам абавязкова, каб быў сапраўды?

— Ну, як…

— А гэтыя? — і адзін з заснавальнікаў будучага ордэна спакойна паказаў на бадзяг.

— Гэ-этыя?! — абурыўся Лотр.