Кхолламан цхьа де

– Генахь вуй иза? – хаьттира Іалхас.

– Пхи-йалх километр.

Сихха полкан командирна тІе а вахана, шена тIeІоттаделла гІуллакх цуьнга дІадийцира Іалхас. Вуьшта а Іалха догдоьхна лелий хуучу полковнико, дуьхьало ца йеш, оцу буьйсанна мукъа витира иза. Говрашкахь воьду хІара шиъ ах сахьт далале дІакхечира йаьгна чим хилла лаьтттачу хьуьнна йуккъерчу жимачу йуьрта. Ларамаза дийна дисинчу деккъачу цхьана цІа чохь Іуьллура чІогІа чевнаш хилла масех салти. Узарш деш, синкхетамах а бевлла, харцлуьйш Іохкучу царна гуонах хьийзаш лорйиша а, капитанан чинехь хирург а вара. Баьрччехь, кІел сийна буц а йаржийна, оцу тІетесначу плащ-палатки тІехь, берриге накха а, хьаж а бинташца дІа а лаьцна Іуьллучу дархочунна тІевигира иза сержанто. Дархо, ши бІаьрг а биллина, Іалхега хьаьжира. Цуьнан дог-ойла айъалур йацара-те аьлла, салам делира Іалхас.

– Ва Іалайкум салам! Бехк ма биллалахь, со хьала ца гІаттарна…

Дархочо са чуоьзча, цуьнан накха иэтІачу левсих тарлора.

– Лейтенант Магомадов, хьуна къамелдар зуламе ду! – схьа мохь туьйхира корехь лаьттачу капитана-хирурго. – Хьо тыле дІа хьажавале, хьуо кхоош хьайн дегІе жимма ницкъ баийта. ХІинца-хІинц машина кхочу бохуш ладоьгІуш Іа со.

Лейтенант велакъежира:

– Алексей Михайлович, со Іожаллех цкъа а ца кхийриний хьайна хуъушехь, хІунда дуьйцу ахь иза? Со кхузахь вуьсур волуш ма ву. Цул, со а витина, шу дІадахале, жимма къамелаш де вай…, – дархочо шен ши бІаьрг сержанте хьажийра. – Баркалла хьуна, Вася. Шуна кхета хала болчу тхоьгарчу балано кхайкхийти соьга хІара махкахо сайна тІе. Айхьа суна мел доккха гІуллакх дина, мел боккха там бина хьайна хаахьара, Вася… Тхо, нохчий, жима халкъ ду. Цундела эскарехь гІуллакхдеш берш а кІезиг бу… Эзарнаш километрашка йахйеллачу фронтехь масех миллион бІаьхошна йукъахь цхьацца-шишша массанхьа a баьржина сан махкахой каро хала ду… Амма, даима санна, хьо ларий хьайна тІедиллинчу халачу декхарца… Баркалла хьуна, Вася. ХІинца, ахь бехк ца биллахь, ас кху сайн махкахочуьнцатхешан ненан маттахь къамел дийр ду… Хьайн цІе йийцахьа…, – Іалхе хьалахьаьжира дархо.

– Іалха йу сан цІе.

– Мичара ву хьо?

– Веданара.

Дархо цхьана минотана садоІуш дІатийра.

– Суна хетарехь, сан оьмар миноташка йирзина. Цундела сайна ала луург хьоьга сихха дІаала гІоьртур ву со… Нохчий шайн даймахкахь, шайн йарташкахь бехаш хилча-м, вайх хилларг вайн доьзалшка дІахоуьйтур дара накъосташа, командованис… ХІинца со а, хьо а валарх, вайн доьзалшна хуур дац. Уьш мичахь бу а, дийна бу-бац а ца хаьа вайшинна… И ду соьга хьо схьакхайкхийтинарг… Сан дехар ду хьоьга ас йоху цІераш дІайазйар…

Арахь машинан тата хезча, сихха корах арахьожура лор. Амма цо ладоьгІу машина гучу ца йолура.

– Со Бенара ву. Фамили – Магомадов йу тхан, цІе – ШахІид йу. Кхузткъе итт шо хенара да ву сан Мохьмад цІе йолуш. Нана йац… Десте йу Бесира цІе йолуш. Элита а, Белита а цІераш йолуш сол йоккха шиъ йиша а, дейтта-пхийтта шо хенара Муса цІе йолуш цхьа ваша а ву. Ший а йиша Бенахь марехь йу, Ахьмад а, Іадиз а цІераш йолчу шина стагехь. Хьо валаза дийна вайн нахана тІекхачахь, и сан нах а лахий, цаьрга сох хилларг дийцалахь…– ШахІидан ницкъ тІаьхь-тІаьхьа оьшуш, аз, гІеллуш, хеда дуьйлира. – Ткъа вайн нахе беана бала, бохам… Цуьнан ойла йан воьлча, хьерваллаза вуьсу… Амма вайн халкъ мацца а цкъа шен махка цІа доьрзур ду. Мацца дирзина а, цІа доьрзур ду… Хено къастор ду дерриг a… Партис иштта дуьтур дац и гІуллакх… Вай теша цунах. Ткъа вайнахана бохам бинарш таІзарх кІелхьара а бевр бац…

Іалха, мацца а цкъа шаьш вайн дай баьхначу лаьтта тІе цІа дирзича, тхан йуьртан кешнийн кевне, гу тІе, сан безамна цхьа жимо гІайракхан тІулг богІа, алалахь…

– ХІан-xIa, ШахІид, ахь санна, ас а лоцур йу и къиза Іожалла. Со а тешна ву, вайн халкъе беанчу иэрчачу бохамо хІара дуьне а къахьдина, хьо хьуо Іожаллин бага гІиртина хилар. Изза до ас а кху деношкахь, амма, хьо санна, ирсе ца хилла со…

– Лейтенант, къамел ма дехьа…, – йукъагІоьртира лор. Амма иза ШахІида сацийра.

– ХІумма а дац, Алеша… Цхьа масех минот бен ца йисина…

ШахІид вала герга вуйла хиъначу Іалхас цуьнан корта меллаша хьала а айбина, шен кара биллира.

– Вася… сан доттагІ!

Шен цІе йаьккхича, сержант ШахІидна хьалхха гора вуьйжира.

– ХІун боху ахь, ШахІид?

– Хьуна хаьа-кх, Вася, тхан халкъана тІехь динарг… Тхо йамарт, кІилло а хилла-м ца дина цунна и таІзар…Тхан жима халкъ… Жимачунна халахетийта атта ма ду… Нагахь тхан халкъана хьо волчохь цхьамма вуон дош алахь… тхоьгахьа гІо даккхалахь… Тхуна йамарт, кІилло нах дара ма алийталахь…

– Ахь хІун дуьйцу, ШахІид! Хьан эр дара шуна харцдерг? Дукха хенахь дуьйна, дерриге а дуьненна хууш ма ду шун халкъ майра, тешаме, доьналла долуш хилар!

– Баркалла хьуна, Вася… Со теша хьох, сайн вешех санна… Іалха… со леш воллу… Вайн дайн гІиллакхехь дІаволлалахь со… Виц ма лолахь – Нохчийчоь… Нохчийн кІенташка дохий ма хьийза ала… Цул а йаккхий халонаш тІеІиттайаларх, вайн дай а ца боьхна… Дала хьукма долда… вайн халкъана тІехь и харцо лелийначарна!…