Кхолламан цхьа де

Зану шен ойланех йукъахйаьккхира, чІогІа неІ тІе а тухуш, чувеанчу Асвада. Ша уьйзу са, шен дего дегІ сацо гІерташ, къовлайелира Зану, марваша цІа чу веача. Амма Асвад, кхуьнга вист ца хуьлуш, дехьа чу велира. Цхьаъ шегара хьал хоттуш вистхилча а, шен цамгарна маслаІат хир долуш санна хетара Зануна. Цуьнан къоначу, могашчу дегІана дуьххьара кхетта цамгар йара иза. Нагахь хІара йахлахь? Дуьххьарлерчу дийнахь а уьш иштта ида боьлча, тІаьхьа хІун хир ду?

Шина цІенна йуккъера неІ йеллайелира. Сехьа чу ваьлла Асвад, цкъа-шозза чухула дІаса а волавелла, тІаккха Зануна улло охьалахвелира. Зануна хааделира цо шен букъа тІехьа йургІа теІош. Иза тоьира мискачу зудчунна там бан.

– Зану, – меллаша, цхьанна хазарна кхоьруш санна, кхайкхира Асвад.

– XIyн бах ахь, кІант? – йургІанна кІелхьара хьала а ца таьІаш, жоп делира Занус.

– Дехьачу йалахьа. Хьоьга дан къамел дара сан.

Асвад, кхин хІумма а ца олуш, шайн цІа чу вахара.

Асвад пхийтта шо воккха вара Маилал. Шен деншичин кІант фронтера цІа веача, цунна Зану йалош, бахам меттахІоттош а дика хьийзира иза. Кхуза схьакхаьчча а, хала хан тІехІотталц Маилан дола а дира цо. Амма, тІаккха кІез-кІезиг хераволуш, эххар а, дІатесира. ТІамехь а, Іожаллина хьалха а атта ца вуху стаг, амма къеллина хьалха ца вухуш дукха къонах ца волу. Ткъа Асвад къонахашца вагарван стаг а ма вацара.

Махкалла а, мацалла а ца лайра Маилан заьІапчу дегІо. Цкъа узар дина а, цкъа латкъам бина а, шен дагара ца хоуьйтуш, халонех къурдаш деш, хІара санначу боданечу, тІуьначу цІа чохь салтийн чоина кІел тийна дІакхелхира иза. Цхьа волчу гергарчу цхьана стагах къаьстина Зану, буо санна, цхьалха йисира. Къона нус цхьа йита ца лиира а хаац, йа цуьнан къоначу ницкъах шайн ков-кертахь дечу гІуллакха тІехь пайдаэца лиънера а хаац, цкъа цхьана дийнахь веанчу Асвада шайн хІусаме дІайигира иза. ХІетталц, урамехь тІекхаьчча, а цуьнга чомахь вист ца хилла Асвад оцу дийнахь дуьйна дика вара цуьнца. Себила цІахь йоцуш меттиг нисйелча, цхьа кана ахьар, йа хьаьжкІаш, йа мукх, шаьш йууш йисча сирла чорпа луш а меттигаш йогІура.

«Кху шийлачу цІа чохь, тІуьначу цІенкъахь, гуьйриг санна Іуьллучу сох къахетта хир дац-те цунна, – ойла йора цо. – Дехьа, довхачу цІа чу а йигна, йовхха чорпа а малийна, маьнги тІе йижор йац-те…» ТІаьхье кхин ойла гІертара коьрте. «Нагахь со цаьршинна совйаьлла хилахь? Со иштта цомгаш кІелйисарна кхерабеллехь? Майрачуьнга со арайаккха а аьлла Себила балха йаханехь? Дехьа чу а кхайкхина, марвашас со йитахь? Везан Дела, тІаккха со мича йаха йеза! Со хьанна тІетовжа йеза! Со хьанна хьашт хир йу. Шаьш шайн синошна а хІун дийр ду ца хууш бІарзвелла ма хьийза массо а. Суна сайн нах карабаллац, со царна тІекхаччалц кху, чохь йитахьара…»

Уьйриг хилла коьрте хьаьвзинчу оцу ойланаша Занун дегІа тІе хоршин керла чарп тесира. Кегийрачу тІадамашца беснешна тІехула догІанах охьахьоьлхура дуьра бІаьрхиш. Садукъо санна, логехь соьццра кийрара арагІерта йелхаран къурдаш. Амма… амма маршо йала ца йеза делха гІертачу дагна? Кийрахь сацо беза, тІехтаса гІерташ, кІеж туьйсу бала…

Зану дехьа чу йогІург хиларх догдиллина, Асвад, йуха а сехьа чу а ваьлла, цкъа-шозза йовхарш а тоьхна, цунна улло охьалахвелира.

– Зану…

– ХІун боху ахь, кІант?

– Хьо дехьа чу ма ца йели?

Асвада, цуьнан коьрта тІера йургІа меллаша дІа а тесна, тІе хьацар тесна догучу хьаьжа тІе шен шийла куьг диллира.

– Хьо йоьлхуш ца хилла?

– ХІан-xIa, хьацар ду иза…

– Дехьа чу йалахьа цхьана сахьтана.

– Ас хІун дийр ду цигахь?

– Хьоьга дан къамел дара сан, – Занун хьаьжа тІе летта месаш дІахьаькхна, нис а йина, беснеш тІе масазза а куьг хьаькхира цо.

Зану меттахъхьайра. Амма, цхьана сохьтехь тІex лаьттинчу хоршано чуьра са дІадаьккхина, лозуш гІелделлачу дегІо аьлларг ца дора.

– Дехьа чу йала гІора дац-кх соьгахь, кІант. ХІинца а хорша тІера йалаза йу со. Айхьа аьндерг кху чохь алахьа, ас ладугІур ду хьоьга…

– Корта вуон лозу хьан? – коьрта тІе йуха а куьг диллира цо, – хьо дехьа чу йалайелча, дика-м хир дара.

– ГІатталур йац-кх со…

– Ца гІатталахь, хІун дийр ду ткъа. Кхузахь эр ду ас-м сайна ала луург, – аз хийцира Асвада… – Гой хьуна, Зану, суна ваша а, хьуна хІусамда а иэшаре ца хьожуш, Делан Іожаллица Маил дІакхелхина. Мел шена дукхавезарг валарх, висинарг ца ваьхча ца волу. Хенан йохалла велларг а вицло. Стага зуда а йалайо, зуда маре а йоьду. Ткъа хьо къона а, хаза а йу. Майрачуьнца цхьана шарахь бен ца йаьхна хьо. Майра веза хан йу хьан.

«ХІан, хІинца хуьлуш доллу со кхийринарг, – даг чу тесира Зануна, – йита а йитина, со арайаккха воллу хІара…»

– Амма маре йаха а, зуда йало а хала хан йу хІара. Ас-м баттахь а, шарахь а тхайца кхобур йара хьо, тІаккха тхуна а кІордо там бу хьо. Кху чуьра оха арайаьккхича тІе йаха меттиг а бац хьан. Хьайн нах мичахь бу а, дийна бу бац а ца хаьа хьуна. Цхьаммо а, къахетта, тІелоцур ала меттиг а бац хьан. ХІора а воллу шен дегІ хене ца даккхалуш.

Мел леррина ладегІарх, хІинца Зануна ца хезара марвашас дуьйцург. ХІинцале а цунна ша оцу шен йургІанан тІелхигца, чуйаха хІусам а йоцуш, йерзинчу стигланна кІел цхьанхьа йоьжна Іуьллуш гopa.