Комплекси таълимӣ-методӣ: Экологияи муҳандисӣ

– партовҳои рӯзғор – партовҳои истеъмолие, ки дар маҳалҳои аҳолинишин дар натиҷаи фаъолияти ҳаётии аҳолӣ пайдо шудаанд;

– партовҳои хатарнок – партовҳое, ки дар таркиби худ моддаҳои дороӣ хусусиятҳои хатаровар (ба монанди заҳрнокӣ, сирояткунанда, таркишӣ, хатари сухторӣ, қобилияти баланди реаксиониро) доранд ва дар миқдору шаклҳое мавҷуданд, ки ҳар кадоми он чӣ мустақилона ва чӣ дар тамос бо моддаҳои дигар барои саломатии инсон ва муҳити атроф хатари бевосита ё имконпазир доранд;

– нигоҳдории партовҳо – нигоҳ доштани партовҳо дар захирагоҳҳои махсус таҷҳизонидашуда то лаҳзаи аз он ҷо барои гуронидан, безарар гардондан ё ба истифода баровардани онҳо;

– гуронидани партовҳо – ҷудогузории партовҳо, ки дар муҳити атроф паҳн гаштани моддаҳои ифлоскунандаро пешгирӣ намуда, ба истифодаи минбаъдаи ин партовҳо роҳ намедиҳад;

– истифодаи партовҳо- истифодаи партовҳо барои истеҳсоли маҳсулот ва иҷрои корҳо (хизматрасонӣ) ё ҳосил намудани неру (энергия);

– безараргардонии партовҳо – коркард (аз ҷумла сӯзондан)-и партовҳо дар дастгоҳҳои махсус, ки таъсири хатарнокии онҳоро ба муҳити атроф ва инсон кам мекунад;

– технологияи кампартов – ҷараёни истеҳсоли маҳсулот, ки дар рафти он ҳангоми истеҳсоли як воҳиди маҳсулот назар ба истифодаи усулҳои мавҷудаи анъанавии истеҳсолии ҳамин маҳсулот миқдори ками партов ҳосил мешавад;

– меьёрҳои муомилот бо партовҳо- маҳдудияти миқдори ва сифатӣ вобаста ба ҳосилшавӣ, ҷамъкунӣ, нигоҳдорӣ, истифодабарӣ, кашондан ва гуронидани партовҳо бо назардошти таъсири онҳо ба муҳити атроф;

– меъёри ҷойгиркунонии партовҳо – миқдори интиҳоии партовҳо, ки ҷойгир карданаш бо назардошти вазъи экологии минтақа дар муҳлати муқарраршуда ба шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ иҷозат дода шудааст;

– мавзеи ҷойгиркунонии партовҳо – машқгоҳҳо, партовгоҳои иҷозатшуда, анборҳои махсус, хоктудаҳои ҷинсҳои кӯҳӣ ва дигар мавзеъҳои таҷҳизонидашудаи махсус барои нигоҳдорӣ ва гуронидани партовҳо;

– шиносномаи партовҳои хатарнок – ҳуҷҷате, ки аз хусусияти сифатӣ ва миқдории партовҳо бо нишондоди шаклу дараҷаи хатарнокии онҳо шаҳодат медиҳад;

– мониторинги мавзеи гуркунӣ – назорати дарозмӯҳлат ба ҳолати мавзеи гуркунии партовҳо, ифлосшавии муҳити атроф дар ҳудуди чунин мавзеъҳо ва муҳити зист дар натаҷаӣ ҳодисаҳои табиии дар он баамалоянда, инчунин баҳодиҳӣ ва пешгуии ифлосшавии муҳити зист аз ҳолатҳои воқеии чунин мавзеъҳо.

– коркарди партовҳо- фаъолияте, ки ба истифодаи партовҳо ба сифати захираҳои дуюмдараҷа вобастагй дорад;

16.2. Муомилот бо партовҳо дар Тоҷикистон

Дар Тоҷикистон то ҳол далелҳои боэътимод нисбат ба ҷамъшавии партовҳои сахти маишӣ ва саноатӣ дар обҳо ва муомилот бо онҳо мавҷуд нест. Дар ду шаҳрҳои калонтарини кишар Душанбе ва Хуҷанд ҳар сол зиёда аз 300 ҳазор тонна партовҳои маишӣ ташаккул меёбад. Дар асоси баҳодиҳӣ ба 40% аҳолӣ дар самти ҷамъоварӣ ва кашонидани партовҳо хизмат расонида мешавад, ки асосан аҳолии шаҳрҳо мебошанд.

Дар Консепсияи миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба солимгардонии маҳфузгоҳҳои партовҳои коркарди маъдани уран барои солҳои 2014-2024 ҳалли масъалаи муносибат бо партовҳои хатарноки радиоактивӣ пешниҳод гардидааст. Ба солимгардонии партовҳои маҳфузгоҳҳои калонтарини воқеъ дар шаҳри Истиқлол (Табошар) ва Деҳмой, ки дар наздикии шаҳри Хуҷанд воқеъанд нуфузи бештар додашудааст. Бо ҷалбӣ маблағҳои кӯмаки беруна, аз ҷумла бо дастгирии молиявии Россия ва Иттиҳоди Аврупо лоиҳаи коҳиш додани амалисозии партовҳои хатарноки радиоактивӣ, амалӣ мегардад.

Партовҳои соҳаи кишоварзӣ, аз ҷумла пеститсидҳои мӯҳлати истифодаашон гузашта, дар шимол и кишвар (Конибодом) ва дар ҷануб (Вахш) ба ҳолати нисбатан бехатар гузаронида шуданд. Бо ҷонибдории Фонди глобалии экологӣ, дигар фондҳои байналмилалӣ ва ташкилотҳо нақшаи дар оянда коҳиш додани таъсири ин партовҳо ва нобудсозии моддаҳои устуворӣ органикӣ тартиб дода шуда истодааст. Муассисаи давлатии Маркази миллии иҷрои конвенсияи Стокголм оид ба ифлоскунандаҳои устувори органикии Кумитаи ҳифзи муҳити зисти назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷиҳати коҳиш додани хатари заҳрхимикатҳо ба муҳити зист ва саломатии аҳолӣ, иҷрои қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи Нақшаи миллии иҷрои ӯҳдадориҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон доир ба Конвенсияи Стокголми Созмони Милали Муттаҳид оид ба ифлоскунандаҳои устувори органикӣ» таъмин намуда, дар ин самт корҳои заруриро анҷом ва лоиҳаҳои марбутаро амалӣ гардонида истодааст.

Бо дастгирӣ ва иштироки шарикони байналмилалӣ, аз ҷумла Фонди Швейсарии «Салиби сабз», Созмони амнияту ҳамкорӣ дар Аврупо, Ташкилоти умумиҷаҳонии тандурустӣ, Барномаи рушди СММ дар Тоҷикистон, Барномаи озуқаворӣ ва кишоварзии СММ дар Тоҷикистон ва Бонки байналмилалии рушд, ҷиҳати таъмини амнияти экологии аҳолӣ чораҳои судманд амалӣ гардида истодааст.

Дар шимоли кишвар, вилояти Суғд атрофии партовгоҳи заҳрхимикатҳои шаҳри Конибодом, ки дар он пеститсидҳои кӯҳна гӯронида шудаанд, дар масоҳати 1 гектар маҳкам гардид. Чунин корҳои безараргардонӣ дар ҷануби кишвар, дар дар партовгоҳи заҳрхимикатҳои ноҳияи Вахши вилояти Хатлон анҷом дода шуда, масоҳати 6 гектар бо маҳкам карда шуд.