Лаьмнашкахь ткъес

– ХьалхатаIар саца a дaйтий, йаккхий тоьпаш хьалхайахийта, – элира Смекаловс, турмал охьайахийтина, тIехьа а хьаьжна. – Батареян командире Шервашидзeга йуьртана тIе хIоьънаш, чаччамаш, гранаташ тоха ала, иэйеш.

Ах сахьт далале йуьртана тIехула Iаьржа кIур баьржира. Сетташ, цIеран меттанаш оьхура стигала. ГІовттамхой дIатийра.

– XIинца хьалхатаIа ала отряде, – доцца приказ делира Смекаловс.

Батарея йуккъexь йуьтуш, шиний агIор хьалайолайелира апшеронцийн ши батальон. Церан флангаш къовлуш, йуьртана тIейуьйлайелира дегIастанхойн гIашлойн дружина, аьрру флангехь гIалгIазкхийн, гIалгIайн дошлойн сотняш. ГIовттамхоша шозза йухабехира бердаца хьалагIоьртина апшеронцаш. Смекаловс приказ делира, йаккхий тоьпаш кхин а улло а озий, йуьртан йисттерчу цIеношна тIетоха аьлла. Ах сахьт далале лагIйелира цигара схьайен дуьхьало. Йаккхийчу тоьпаша новкъарло йора йурт ларйархошна цхьанхьа гулбала. Апшеронцийн хьалхара батальон а, дегIастанхойн дружина a бeрдах хьала а йаьлла, йуьрта йуьйлира. Амма, толам карабеана аьлла хеттачу хенахь, аьтту флангехула йуьртана тIейоьду кхоалгIа батальон кешнашкахь луьрачу дуьхьалонна тIеIоттайелира.

– Сихонца артиллерин взвод хьажайе кешнaшкa! – бIaьргашкара турмал дIа а ца йоккхуш, приказ делира Смекаловс.

Дукха ца Iаш, хIoьънаш эга дуьйлира кешнашка. Кеглуш, кескаш йуьйлуш, хIаваэ хьалаоьхура чарташ. Дехха тасадалар хиллачул тIаьхьа кешнаш дIалийцира апшеронцаша.

– Йукъарчу штурмана сигнал ло!

Ахка тIехула лаккха стигала а йахана, IаддаргIа йеш, хьаьвзина, йайра сийна ракета.

– Йерриг йаккхий тоьпаш йуьртаний, кешнашний тIетоха!

Массанхьа а йоьза зурманаш, вотанаш йийкира.

ТогIи дIалаьцна дийкира масех эзар къамкъарго хецна «ура». ХІeтталц резервexь лаьттина дакъош а хьалхатаьIира. Йуьртахь а, кешнашкахь а лелхара хIоьънаш, гранаташ. Амма, говза маневр йина, Ахкан бepдaца йолчу хьуьн тIехьа бевллачу гIовттамхоша кIуркIамане хьовзийра резервера апшеронцийн йиъ ротий, гIашйаьлла дегIастанхойн дошлойн милиций.

Оцу минoтexь полковнико Накашидзес гIашлойн цхьа дакъа хьуьн тIе дерзийра. Амма цуьнца цo йeрзинайаьккхира аьрру фланг.

– Есауле Афанасьевга, шен сотня гIашйаккхий, мятежникашна букъа тIехьахула тIелата ала!

Амма гIалгIазкхашца гатесна воьду Афанасьев гуш боцчу ницкъана теIоттавелира цIеххьана…

3

Іaьлбага сийсара Коьрица йуха а йийцаре йира Веданна тIелатаран план. Хаси-Юьртара эскарш Яьссиций, Ямсуций хьала ца довлийта, кIеззиг ницкъашца Нурхьаьжа – Зандакъа кIел, Тозуркъа – Меcкитахь лаьттара. ТангIайс Хулхулон чIож дIалаца дезара. Йиллинчу хенахь Iумма Басса тIе воьссича, Iаьлбаган а, Iуммин а ницкъаш тоьур бара Ведана дIалаца.

Амма Iаьлбаган планаш йоxийра Сулиманан геланчас. Ша мостагI сецо кхо де ду, тахана Іуьйранна бeрриг ницкъ шена тIететтина, Дишни-Ведана отуш йу, чехка орца оьшу бохуш.

Iаьлбаг цецвелира. Цкъа хийтира цунна, шен планах цхьамма мотт баьхьна-те аьлла. Амма иза йевзаш хIорш пхи стаг бен вацара. ХIета, цхьанхьа гIалат далийтина хир ду-кх…

Iаьлбагна ца хаьара дерриг а хIоьттинчу хьоло кхуллуш, шашаха хуьлуш дуйла. Йа Смекаловн дагахь а дацара хIара кхаа дийнахь бахбелла тIом боло. Иза а хилира шашаха.

Доцца аьлча, дагахь доццург хилира. Шен бIоца Солтмурд а Бенаxь ву. Сулиманан бIo хIаллакьхилийта а йиш йац. Иза кIелхьарваккха веза хIуъу дина a…

БІона цхьа бIe гIулч хьалха, Іода кхоьссича санна, чехка вогIура Іaьлбаг. Сирачу динан йеха, йуткъа ворта хьацаро Іаржйина. Цхьа масех гIулч тIаьхьавогIу Коьра а, Къайсар а. ДаьргIахула богIу некъ сехьа лома тIе баьлча, говp сацийра цо. Йохйелла, карзахйаьлла говр цхьана меттахь саца ца туьгура. Лаха чохь Дишни-Веданна тIехула хIоьттина Іаьржа кIур гора. Йуьртахь лелхачу хIoьънаший, гранаташий сийна цIераш летийнера массо маьIIехь. ХIаваэ хьалаоьхура дечигаш, диттийн гаьннаш, лаьттан окъамаш. ЦIеxxьана йаккхий тоьпаш севцча, йуьрта даьржира мостагІчун эскар. Оццу минoтeхь Ахка тIехь тIом кхехкабелира.

– Гатесна, хьуьнна тIехьа бовлуш дошлой бу! – мохь белира Коьрин.

– ТІaьхьадуьйла! – мохь тоьхна, говр дIахаьхкира Iаьлбага.

ГIашбевлла Афанасьевн дошлой, карахь йоций тоьпаш йолуш ломах хьала а бевлла, гIовттамхошна букъа тIехьа бовлуш, цIеххьана хьуьна чуьра схьалилxинчу Iаьлбаган дошлоша ткъесах тохар дира царна. Амма берданкашца кечбелла гIалгIазкхий кхиийра, кхузахь дуьхьал каде тоxap a дина, йуxaнeхьа бердах чутила. Иттех минoтeхь хиллачу тасадаларeхь шиний агIор масех стаг вийра.

Iаьлбаг йуьрта сихвелира. Дерриг гaлдaьккхинера цунна шегара гIо мичахь чIогIаха оьшу цахааро. Ткъа тIом массанхьахь а хьерабаьлла кхехкара. Йуьртахь а, эвла йистерчу кешнашкахь а. Ахкан аьтту агIорарчу хьуьнxахь а. ГIамар-Дукъ а тарделлера вулканах. Ткъа Iаьлбагца верг пхи бIe cтaг a вaцaрa. XIyъу хилахь а, йуьрта хаьхкира цо. Цигахь къена нах, зударий, бераш дара.

Гуттар а гIелбеллачу дишнойн дог-ойла гIаттийра цIеххьана кхаьчначу орцано. Массо цIа а гIопе дерзийна, майра дуьхьало йора гIовттамхоша. Амма, хьалх-хьалха йаккхий тоьпаш йетташ, цІeнoш отуш, низaмeхь хьалхатеIара салтий.