Лявон Бушмар (на белорусском языке)

То выхапяць яны з чалавечай таямнiцы што-небудзь з таго, што калiсьцi было перажыта, ранейшае бацькава парабкоўства ў двары, бадзянне па месцах, то засцелюць усё перад чалавекам у ясныя колеры чагосьцi невядомага, што вельмi падобна пад маўклiвую шырыню зямлi ў гарачы поўдзень, калi ў чалавека такое ўтрапенне, а навокал усё само ў сабе i ў сваiм спакоi.

З усiх гэтых думак i ўяўленняў паўстала спёка на пыльнай дарозе i аж чырвоны бляск сонца на ёй. Яна, гэтая дарога, была пустая, i пыл на ёй, што ўзнiмаўся з-пад калёс, не ападаў, а стаяў невысока над зямлёю. На драбiнах поплеч з Амiляю сядзеў Андрэй, якога яна везла ў горад да доктара.

Ён не спадзяваўся выжыць, i на захадзе сонца сумна яна развiталася з iм каля глухога будынка гарадской больнiцы. I ўсю ноч ехала адна дадому.

Хлопчык усё стаяў каля яе на зямлi, трымаўся за яе ногi, а яна глядзела кудысьцi за вокны ў гарачае неба.

У гэтай хатняй сумятнi, у цясноце пачула яна яшчэ тое, што часцей за ўсё чула ў несвядомых успамiнах сваiх. Чула ў самыя вострыя моманты. Гэта брала пад сваю ўладу думкi i волю, каб - або зрабiць чалавека вельмi моцным i рашучым, або зусiм нямоцным, слабым. Усё тады робiцца малым i нязначным перад адным, што займае ў тыя хвiлiны чалавека.

Калi яшчэ была дзiцём Амiля, дык з таго часу памятае яна адзiн гэтакi момант. Ён навек застаўся ў памяцi, i цяпер заўсёды паўстае ва ўяўленнях гарачы сонечны адвячорак, калi было гэта. Яна малая не магла ўседзець дома ўвесь той дзень i назаўтра, пакуль не сплыла патроху горкасць з душы.

- Занясi, дачушка, тату хлеба, бо ён не еў з самага ранку, - сказала была тады мацi.

I яна панесла той нiшчымны хлеб, сухi, вымучаны з апошняй мукi, а бацька з поўдня ўжо нешта стаяў без шапкi перад ганкам аканома ў двары, выпрошваючы нейкай палёгкi за нейкiя даўгi.

- Табе колькi разоў казалi - не таўчыся тут перад вокнамi дарэмна, сказала пакаёўка, выходзячы на ганак.

Тады бацька заенчыў:

- Унь мне дзiця апошнi кусок хлеба з стала прынясло. Няўжо я з раскошы прашу? Няўжо я...

I вось тады адбылося тое самае важнае. Сам аканом, высокi i моцны, выскачыў на ганак i схапiў бацьку за шыю, пхаў яго гэтак перад сабою цераз увесь дзядзiнец, да самай дарогi, дзе стаялi дваровыя людзi, i некаторыя спачувалi, некаторыя смяялiся. Бацька пайшоў, а яна, малая, бегла за iм, i страшны малюнак бацькавай прынiжанасцi не даваў ёй спакою.

- Заўтра пайду папрашу аканомiху, - сказаў спакойна бацька, калi адышлiся яны трохi ад двара.

- Не iдзi!

Яна закрычала немым голасам. Не магла больш выгаварыць нiводнага слова ад слёз i вялiкай цяжкасцi.

- Чаму? - сказаў бацька. - Можа, яе ўпрашу, дык як-небудзь i абыдзецца добра.

I, памаўчаўшы, яшчэ сказаў сам сабе:

- Яна, кажуць, нiштаватая кабета, ласкавейшая за яго.

I яшчэ большая крыўда за гэты бацькаў спакой i халодную нявольнiцкую разважлiвасць пеканула яе ў сэрца. Бацька ж гаварыў:

- Давай хлеб, падсiлкавацца трохi.

Яны селi на дарозе, i Амiля магла толькi сказаць:

- Як ён цябе пхаў цераз увесь двор.

- Што ж ты зробiш, - адказаў бацька. - Будзе горшая бяда, калi прыйдуць ды апошняе забяруць.

I маўчаў. Можа, буры кiпелi ў iм на дне душы, але твар яго, грубы, абветраны, быў халодны. I от з таго доўга насiла яна ў сабе страшны роспач: "Можа, яму не зусiм моцна балела, як яго цiснулi за шыю, але як гэта ён яго гнуў унiз, пхаў!"

Бацька iшоў гэтак у чужых руках праз увесь дзядзiнец, той самы бацька, якi заўсёды галодны i спрацованы. Ён пойдзе да аканомiхi, хоць тут зусiм не можна iсцi прасiць - нейкая сiла не дазваляе iсцi зноў прасiць, а загадвае штосьцi iншае: пайсцi i ўзяць таго, хто пхаў бацьку, i забiць яго, але не адразу, а каб ён мучыўся перад смерцю i каб слухаў, як яму будзе яна за скрыўджанага бацьку выгаворваць усю крыўду. Толькi гэта трэба зрабiць, больш нiчога не можна рабiць.

Але нiчога не магла яна, тады малая, выказаць. Толькi праз колькi ўжо дзён сказала бацьку:

- Тата, набi яго.

Ён здзiвiўся:

- Каго?

- Аканома.

- Што ты выдумляеш?

I ўсё гэта засталося навек.

Амiля стаяла ўсё ў хаце, нi з кiм не гаворачы.

- Як ты прыйшла ад работы? - запытала Андрэiха. - Хiба Бушмара дома няма?

Амiля ўздрыганулася ад чалавечага слова. Яна ўзяла на рукi дзiця i вынесла на двор.

- Гуляй, сынок, гуляй сабе.

- Ты пойдзеш? - запытала дзiця.

- Пайду, сынок.

- Чаму ты пойдзеш?

Яна панесла яго да варот i там паставiла на зямлю.

- Не iдзi, мама.

- Я прыйду... Бяжы ў хату, сынок.

У полi вецер плыў па засевах, жыта шаптала.

Праз узгорак Амiля выйшла да лесу. На самым узгорку пад ветрам прыпынiлася азiрнуцца. Высыхала пад нагамi раса. Вецер мяў i трапаў адзежу.

Яна ўзняла галаву, штосьцi незнаёмае дагэтуль нараджалася з думак пра Бушмара. I як хмары перад навальнiцай збiралася ўсё больш i запаноўвала ў чалавеку. Бушмар стаяў як жывы ў яе вачах з ссунутымi брывамi, нездаволены, упарты...

Першы раз у жыццi ў яе сцiснулiся губы. Гэта было толькi лёгкае дрыжанне iх.

Яна адна была на ўзгорку, перад сцяною лесу, постаць яе ўзвышалася над аўсамi i жытам. Вецер абвяваў яе, i галава яе была ўзнята.

Шпаркаю звычайнаю сваёю хадою яна ўвайшла ў лес.

ХII