Лявон Бушмар (на белорусском языке)

Трэба было рабiць з зямлёю штосьцi зусiм iншае.

У гэты ж час Бушмар узнявiдзеў Андрэя. Андрэй тады пачаў арудаваць над зямлёю. Тады, калi Бушмар быў яшчэ ў войску, Андрэй першы падаў быў думку пра тое, за што стары Вiнцэнты назваў быў яго ў Бушмара гадам.

Людзi не любiлi Бушмара, i ён не любiў людзей. Ён быў звераваты з натуры сваёй i, яшчэ з бацькам жывучы, прывык адмяжоўвацца заўсёды ад усiх.

Ужо ў тую ноч, калi варочаўся Бушмар дадому з войска, ён, ступiўшы на сваю зямлю, адчуў быў сумную трывогу, але пасля гэта прайшло, ён як бы не заўважаў цi стараўся не заўважаць таго, што навокал яго рабiлася.

Але ў глыбiнi яго душы з гэтага расло страшнае пачуццё. Можа, яно павялiчвалася з таго, што гэтак неспадзявана i гэтакаю блiзкаю стала да яго Андрэева сястра. Амiля сама заўважала гэта, i гэта яе мучыла. Яна не магла дзеля Бушмара сцурацца брата, - там было ўсё роднае, з малых дзён блiзкае i знаёмае. Там было i праходзiла ўсё, чым поўнiлася аж дагэтуль жыццё. Там былi i радасцi i гора. Таму ва ўсе цяперашнiя горкiя хвiлiны свае яна заўсёды была там. I да Бушмара ж яна была прывязана вялiкаю i страшнаю цяпер для яе прычынаю. Яна цяпер пакутавала страшна. Ей хацелася расказаць каму пра гэта, але каму? А Бушмар? У наступныя ж днi пасля той шалёнай ночы Амiля зноў стала ад яго плакаць. Ён рабiўся больш усё жорсткiм, хоць часамi находзiла на яго нейкае прасвятленне, аднак жа гэта была толькi слабая праява чалавечага пачуцця, якое i ў яго недзе драмала. Амiля бачыла - гэта не ёсць блiзкасць яго да яе, блiзкасць таго Лявона, якi ў першыя днi быў для яе ўсiм.

Тая навала, якую прарочыў Вiнцэнты, упарта насядала на Бушмара. Чым больш наблiжалася восень, тым шырэй iшлi гаворкi пра гэта i ўсё больш адбiралi ў Бушмара гаспадарскi спакой.

Лета тады было гарачае, сухое. Гэтакага лета нiколi не ведала Амiля. Штосьцi чорнае, страшнае стаяла перад ёю. Гэта было няведанне страшнага далейшага, роспач, якi к канцу лета стаў з'яўляцца кожны дзень на доўгiя хвiлiны разам з пакутнымi думкамi. Бушмар быў бязлiтасным. Яна ўжо не пытала больш, завошта ён знявiдзеў яе. Гэтага не трэба было пытаць. На гэта ён не сказаў бы нiчога. Ён сам, можа, жахнуўся б, каб мог уразумець, што гэта ж ён сапраўды страшна знявiдзеў яе. Непатрэбнасць тут Амiлi панавала ў яго над усiм. Яна была звязана праз Андрэя з той навалаю, што iшла разам з восенню.

За лета Амiля напакутавалася ў полi. Бушмар прынаймаў на поле людзей; яму было ўжо страшна, што Амiля тут сярод iх за гаспадыню. Людзi не ведалi гэтага, нiхто нi пра што не думаў, але Бушмару здавалася ўсё пра людскiя думкi. Ён стаў ужо думаць пра свае справы. Раней думак было ў яго мала, думаць ён не прывык.

Лета канчалася сухiмi днямi, Амiля не прыкмячала больш росных ранiц, цiхiх адвячоркаў. Усё стала няважным, другарадным. Цяпер сапраўды яна ўсё больш рабiлася ў Бушмаравай хаце наймiчкай.

Гаварыць з Бушмарам яна пакiдала, а Бушмар i пагатоў маўчаў.

ХIV

Бушмар бачыў, як Амiля далей усё адыходзiла ад яго. Нейк гэта раптам заўважыў ён, у адзiн сонечны дзень. Усё нагадвала тады блiзкую восень. Сям-там жаўцеў лiсток на дрэве, вялiкая была ўжо атава на паплавах. Ён не здагадваўся, не чуў, што Амiлi цяжка з iм. Ён не мог гэтага ведаць з самой натуры сваёй. Сам жа ён несвядома адчуў дзiкую радасць з усяго гэтага. Можа, i яшчэ ён калi будзе блiзкi да яе, але ўжо быў тут канец. Ён штосьцi мармытнуў раз быў ёй, але яна не адказала наўмысля цi не заўважыла. I гэта аж страсянула яго. Ён выйшаў на двор i агледзеў шпаркiм зiркам навокал усё зялёную рунь зямлi, лес, неба... i пайшоў так, як ёсць, без вопраткi, без шапкi за браму. Ён сеў на каня, каб завесцi яго на атаву, а выехаў за лес i прыпынiўся там. Ён доўга сядзеў так на сваiм хутарскiм дэрашу, трапаў яму грыву i стаў, як дзiцё, - радасны, без думак аб прычынах. Ён чуў, як вецер iдзе над лесам, трашчыць i гудзе ў верхавiнах спрадвечных дрэў, падае на зямлю i вялiкаю свежасцю абдымае ўсё. Ён убачыў над лесам буйнага коршака i не зводзiў з яго вачэй. Ён, здавалася яму самому, чуў нават пах пер'я гэтай птушкi, i от ужо - раздзьмулiся яго ноздры, вочы сталi шпаркiмi iскрамi. Ён пусцiў каня i сеў на зямлю. На траве, на хвойных шыпулях сядзеў ён доўга, так як бы тут было яго ўсё.

Перад гэтым жа, у той самы дзень Амiля перажыла пакутную гаворку з братам. Ён ужо сам збiраўся iсцi да яе, бо сам ужо ведаў.

- Я за iм замужам.

Гэта яна адказала брату.

- А як, зусiм цi так сабе?

Ён гэта сказаў, бо бачыў, што яна сама зараз пра гэта будзе гаварыць. I ён пастараўся памагчы ёй лягчэй пачаць гэтую гаворку. Адказ яе быў гэтакi: яна страсянулася ўся, i скрозь штучную цвёрдасць прарваўся плач.

- М-гу.

Ён толькi i выказаў гэта.

Пасля яшчэ:

- Гэта я сам вiнават, што пусцiў цябе. Трэба было тады мне сiлком цябе не пусцiць служыць...

- Сама я...

- Трэба рабiць зараз жа канец, усяму.

- Чаму канец?

- Уцякай адтуль i падавай у суд.

- Ён мяне адтуль не гонiць.

Тады брат аж зазлаваў, доўга хваляваўся i гаварыў.