Marsga hujum

— Ko‘rayapman. — Garret jur’atsizgina qo‘lini uzatdi, robotni silab qo‘ydi. — Ammo bu nimaga kerak, mister Stendal, bunda qanday ma’no bor?! Sizni nima majbur qildi?..

— To‘rachilik, mister Garret. Lekin mening tushuntirishga sira vaqtim yo‘q. Hukumat odamlari esa busiz ham tezda hamma narsani bilib olishadi. — U maymunga bosh irg‘ab qo‘ydi. — Bo‘ldi, qani.

— Maymun mister Garretni o‘ldirdi.

— Tayyordir, Payks?

Payks nigohini stoldan oldi.

— Ha, ser.

— A’lo ish.

— Tekin nonni yemaymiz, mister Stendal, — past ovozda javob berdi Payks; robotning qayishqoq qovog‘ini ko‘tardi-da, unga shisha ko‘z olmasini solib qo‘ydi va unga kauchuk mushaklarini chaqqonlik bilan yopishtirdi. — Shunday…

— Quyma, mister Garret.

— Qiziq, siz uni nima qilasiz, ser? — Payks boshini irg‘ab chinakam o‘lik Garret yotgan tosh plita tomonni ko‘rsatdi.

— Yaxshisi kuydirish-da, Payks. Bizga ikkita mister Garretning nima keragi bor.

Payks Garretni g‘ishtin axlat kuydirgich oldiga sudrab bordi.

— Yaxshi qoling.

U mister Garretni ichkariga itarib yubordi-da, eshikni yopdi.

Stendal robot Garretga yuzlandi.

— Vazifangiz sizga aniqmi, Garret?

— Ha, ser. — Robot gavdasini ko‘tarib o‘tirib qoldi, — men Axloq Iqlimi Boshqarmasiga qaytib borishim kerak. Qo‘shimcha ma’ruzani taqdim etishim kerak. Operatsiyani kam deganda 48 soatga cho‘zishim kerak. Men yanada batafsilroq tadqiq o‘tkazishim kerakligini aytishim kerak.

— To‘g‘ri, Garret. Muvaffaqiyat tilayman.

Robot shoshilib Garretning raketasi oldiga o‘tdi, unga chiqda-da, parvoz qilib ketdi.

Stendal burilib qaradi.

— Xo‘sh, Payks endi bugungi oqshomga qolgan taklifnomalarni tarqatamiz. O’ylaymanki, yaxshi bo‘ladi. Siz nima deysiz?

— Agar 20 yil kutganimizni hisobga olsak, hattoki juda yaxshi bo‘ladi.

Ular bir-biriga ko‘z qisib qo‘ydi.

Soat rosa 7. Stendal soatiga qaradi. Endi ko‘p qolgani yo‘q. U o‘rindiqda o‘tirgancha qo‘lidagi xeresli qadahni aylantirar edi. Ularning ustida, dub to‘sinlar oralig‘ida ko‘zlarini yiltillatib nozikkina mis suyakli rezina terili ko‘rshapalaklar chiyillardi. U ko‘rshapalaklarni olqishlagancha qadahni ko‘tardi.

— Muvaffaqiyatimiz uchun!

U o‘zini orqaga tashladi, ko‘zlarini yumdi va hammasini xayolan bir boshdan tekshirib chiqdi.

Qariganida bir ko‘nglini bo‘shatib oladi… Adabiyotni qatag‘on qilgani uchun, gulxan uchun bu antiseptik hukumatdan qasos oladi. Yillar g‘azab to‘planib keldi, nafrat to‘planib keldi… va karaxt bo‘lgan qalbi tubida zimdan, asta-sekin fikr pishib yetila boshladi. U Payksni uchratgan o‘sha uch yil oldingi vaqtgacha shunday bo‘lgan edi.

Ha, aynan Payksni. Shafqatsiz yuragi achchiq ishqorga to‘ldirilgan qing‘ir qora quduqdek bo‘lib qolgan Payksni. Payks kim o‘zi? Ularning ichidan eng ulug‘i, tamom-vassalom! Payks — minglab murtaklar, tutun, moviy tuman, oq yomg‘ir, ko‘rshapalak, darrandani o‘zida mujassam qilgan odam, mana Payks kim! “Lon Chenidan yaxshiroq patriarxmi?” — o‘zidan so‘radi Stendal. Qadimgi filmlarda ko‘rgan Cheni, qatorasiga bir necha oqshom tomosha qilgan edi… Ha, Chenidan yaxshiroq. Boshqa keksa aktyordan ko‘ra yaxshiroq — anovi Karloff degani bor-u, o‘shandan ancha-muncha yaxshi!

Lyugosi-chi? Unga qiyoslab bo‘lmaydi! Payks — yagona, qiyosi yo‘q. Nima bo‘pti: uni talon-toroj qilishdi, to‘qimalar huquqini olib qo‘yishdi, hech yoqqa borolmaydi, birovga dardini aytib sololmaydi.

Hatto o‘zi uchun ko‘zgu oldida o‘ynashni ham taqiqlab qo‘yishdi!

Sho‘rlik Payks — aql bovar qilmas, qurolsizlantirilgan Payks! Sening filmlaringni musodara qilgan, xuddi kinokameradan tasma halqasini sug‘urgandek qorningdan ichak-chavoqlaringni sug‘urib olgan, g‘ijimlagan, pechkaga tashlagan, yoqib yuborgan o‘sha oqshomda sen nimalarni his qilgan eding! Ellik ming kitobni boy berib, evaziga hech narsa olmaganing senga og‘ir botgan edimi? Ha, ha. Stendal azbaroyi g‘azabdan qo‘llari muzlab ketayotganini his qildi. Bir kuni — bundan ham tabiiyroq bo‘lishi mumkinmi — ular to‘qnash kelib qolishdi va suhbatga berilib ketishdi. Ularning suhbati xuddi ichgan qahvalari kabi hisobsiz tunlarga cho‘zilib ketdi va so‘zlarning oqimi, achchiq ichimlik asnosida Esher Uyi dunyoga keldi.

Cherkov qo‘ng‘irog‘ining bo‘g‘iq sadosi eshitildi. Mehmonlar tashrif buyurmoqda edilar.

Jilmaygancha u mehmonlarni qarshi olgani tashqariga yo‘naldi.