Напісанае застаецца

Нунцый (да Лютэра). У такім разе мы спалім яе на вашых дровах.

Лютэр. Згодзен, калега, калі разам з Іахімам. Танней абыдзецца для інквізіцыі — цяпер у Германіі дровы ў цане.

Нунцый. Брава, рэфарматар! Можна і разам. Чаго не зробіш у імя дружбы.

Лютэр. Таму і спадзяюся, што нашага ворага мы падорым нашаму другу.

Лютэр, Эльза і Мануэла выходзяць. Нунцый звяртае ўвагу Іахіма на Кваліфікатара, які падслухоўваў размову, і перадае яму яд.

Нунцый. Дарагому госцю, якому мы заўсёды рады.

Іахім высыпае яд у збан з півам. Гэта бачыць Кваліфікатар і падыходзіць да Іахіма.

Іахім. О-о! Пан Кваліфікатар! Дарагому госцю, як кажа яго светласць, мы заўсёды рады.

Кваліфікатар. Я таксама рады, Джавані, Іаан, Ісаак і як цябе там яшчэ… (Паказвае пакуначак з атрутай і запіску, якія атрымаў Скарына.) Панюхай, Джавані, ці не пахне паленым?

Iахім. Вы мой почырк добра ведаеце…

Кваліфікатар (ласкава). Ай мярзотнік!

Іахім. А чаму б мне і не быць мярзотнікам?.. Даруйце, жартую…

Кваліфікатар. За такія жарты ты ў мяне на кастры згарыш!

Іахім. Ну што вы ўсё пра гарачае. (Налівае піва.) Ахаладзіцеся. Тут такі жарт: павярнуся я ў гэты бок — вам смерць, павярнуся ў гэты — мне будзе смерць. Бо я маю намер пазычыць Скарыну ў інквізіцыі на некалькі дзён. У мяне ён скажа, дзе золата.

Кваліфікатар (рагоча). А мне здалося, што ты не там дурняў шукаеш.

Іахім. Табе правільна здалося. (Забівае Кваліфікатара нажом і пакідае за сталом.)

Уваходзіць Кат.

Кат. Ну і ёлуп! Я пра золата русінаў-ліцвінаў казачку расказаў, а ты, як блазнота, вушы растапырыў.

Iахім. Ты лепш ідзі адсюль, a то…

Кат. А вось гэтага якраз не трэба. Плаці за грахі свае.

Іахім перадае Кату капшук з грашыма, налівае піва.

Iахім. Zum Wohl![18]

Кат. Zum Wohl! (Адпівае піва і падае мёртвы.)

Іахім. Бедны Кат! Яму б яшчэ жыць ды жыць…

Уваходзіць Нунцый.

Асірацелі мы з вамі, ваша светласць. Кваліфікатар памёр, а з Катам памылачка выйшла. (Гладзіць Ката па галаве.)

Нунцый. He перажывай! Яны абодва дрэнна працавалі. Цяпер ты будзеш катам. (Выходзіць.)

Iахім (праз паўзу). Катам дык катам.

XVI

Катавальня. На падлозе ляжыць Адвернік, каля яго сядзіць Скарына. Уваходзіць Іахім. Надзявае фартух і капюшон ката.

Iахім. Катам дык катам — чым не работа. А там — паглядзім…

Уваходзяць Нунцый і два манахі. Іахім прыкланяе калена.

Прыступаю да работы, ваша светласць.

Манахі бяруць Іахіма пад рукі. Гэта юнакі пры шпагах. Нунцый скідае мантыю. Гэта Гусоўскі. У яго руках шпага. Іахім ускрыквае. Скарына бачыць сяброў.

Гусоўскі (на Іахіма). Тваё слова, доктар?..

Скарына. У помсты вочы пустыя і сэрца жорсткае. У прыроджанага ж закону сутнасць у тым, каб рабіць з другім чалавекам так, як бы ты хацеў, каб рабілі з табою.

Гусоўскі. Да гэтага часу ты так і не пераканаўся, што не ўсе людзі чалавекі?!

Скарына. Гэта мой прынцып, Мікола.

Гусоўскі (Іахіму). Жыві!.. Такі прынцып у доктара Скарыны…

Юнакі ўсаджваюць Іахіма ў крэсла для катаванняў. Гусоўскі кідае на яго мантыю Нунцыя. З’яўляюцца Маргарыта і Мсціславец.

Маргарыта. Юраська, родны! Што яны з табою зрабілі?! (Убачыла Скарыну.) Ён памёр?! Францыск, ён памёр?!!

Скарына. Так жа прыгожа, як і жыў.

Усе падыходзяць да рампы. Апускаецца заслона. У руках Скарыны і Гусоўскага свяцільнікі.

Мсціславец. А мы дамоў едзем… Мы дамоў едзем без цябе…

Маргарыта (рэчытатывам).

Пайшоў каток у лясок,
Прынёс каток паясок…

Скарына (прыхінае да сябе Маргарыту). «Понеже от прирожения звери, ходящие в пустыни, знають ямы своя; птици, летающие по возъдуху, ведають гнезда своя; рибы, плывающие по морю и в реках, чують виры своя; пчелы и тым подобная боронять ульев своих, — тако ж и люди, игде зродилися и ускормлены суть по бозе, к тому месту великую ласку имають».