Напісанае застаецца

Начлежка пры карчме. Ноч. Маргарыта спрытна нешта вяжа. За сталом, асветленым некалькімі свечкамі, сядзіць Скарына. Ён чытае.

Маргарыта (спявае).

Ой, з-пад лесіку, лесу цёмнага,
Ой-лі, ой-люлі, лесу цёмнага,
Што з-пад гаіку з-пад зялёнага,
Ой-лі, ой-люлі, з-пад зялёнага.
Тудай ішлі — прайшлі ўсё два малайцы,
Ой-лі, ой-люлі, усё два малайцы.
Усё два малайцы, абодва не жанаты,
Ой-лі, ой-люлі, абодва не жанаты.
Яны йшлі-прайшлі, станавіліся,
Ой-лі, ой-люлі, станавіліся,
За адну дзевачку пасварыліся,
Ой-лі, ой-люлі, пасварыліся.
«Вы ж не біцеся, не сварыцеся,
Ой-лі, ой-люлі, не сварыцеся.
Аднаму каму я дастануся:
Ці то старшаму, ці то младшаму,
Ой-лі, ой-люлі, ці то младшаму».

(Устрывожана.) Ноч на дварэ, а іх усё няма…

Скарына. Не трывожся, Маргарыта, Юрась, відаць, Пятру горад паказвае. Цікаўны хлапчына. А ў немца ёсць чаму павучыцца. У друкарскай справе — сабаку з’еў. I сакрэты рамяства кніжнага моцна трымае… Прызнаюся, быў у мяне намер тайны — пакінуць Юрыя з Пятром на нейкі час у Нямеччыне бліжэй да якой-небудзь друкарні: што ўжо ведаюць, у тым умацаваліся б, а што новым падасца, на вус наматалі б.

Маргарыта. Францыск…

Скарына. Таму і не рашаюся прасіць, што бачу, як вы з Юрыем без сынка вашага ўжо і дня не можаце…

Маргарыта. Беражы цябе Божа, Францыск, за добрае сэрца тваё! А ў Нямеччыну Юрась яшчэ прыедзе. Павязаны ён з табою моцным вузлом. А я, як нітка за іголкай…

Скарына. Я шчаслівы, што не памыліўся ў пабраціме сваім. I ты мне, Маргарыта… за сястру раднейшая.

З’яўляюцца Адвернік і Мсціславец. Абодва хмурыя і незадаволеныя.

Лёгкія на ўспамін. Ну, і як ён, немец?

Адвернік. Не зварыць нам з ім кашы. Скнара ён!

Мсціславец. Яно і вы, дзядзька Юрась, жмінда, якіх мала. (Ухіляецца ад поўхі.)

Скарына (смяецца). Не вельмі далікатна, але дакладна.

Мсціславец (з захапленнем). Такая папера была! I метал на літары срэбрам блішчэў.

Адвернік. Дурню за мяжой усё блішчыць. А ты ў корань глядзі і пытайся, колькі каштуе. Якога ражна я буду перакупшчыка золатам асыпаць? Я сам у каго хочаш перакуплю. Не лыкам шыты полацкі купец Адвернік!

Скарына. Не скупіся, Юраська! Няма для нас сёння тавару важнейшага за паперу. А волава цьмянае ў руках нашых стане даражэй злата краснага, калі перальём яго ў слова звонкае. А таму — не скупіся!

Адвернік. У нас два вазы кніг, а золата — кот наплакаў. Да таго ж коні нашы…

Скарына. Коні таксама купі. А не купіш, я тую паперу на сабе павязу, аж да самай Вільні.

Адвернік. Каб коні навар далі ці хоць бы акупіліся, воз паперы браць трэба.

Скарына. Значыцца, воз вазьмі, калі ты такі абароцісты.

Адвернік. Можна і воз, толькі здымай з сябе ўсё да нацельнага крыжа.

Скарына. За метал і паперу я і крыж зніму…

Адвернік (памаўчаўшы). Харош будзе дактарок без крыжа і без парток…

Мсціславец. I крыж і парты — справа нажыўная. Бярэм паперу, дзядзька Юрась!..

З’яўляецца прыгожы малады мужчына ў вопратцы, якую насіла польская знаць у пачатку XVI стагоддзя. Зрабіўшы цырыманіяльны паклон, госць працягвае рукі для абдымкаў.

Скарына (зусім збянтэжаны нечаканасцю). Мікола?!

Гусоўскі. Францыск!!!

Па-мужчынску моцна абнімаюцца.

Скарына. А я думаў — цудаў не бывае!

Гусоўскі (зноў абдымае сябра). Родны ты мой!

Скарына (разглядае). А ладны! А важны! А прыгожы, чорт цябе задзяры і Бог цябе барані!

Гусоўскі (на Маргарыту). Жонка?

Скарына. Жонка… Але чужая.

Гусоўскі. Усё адно прыгажуня. Пшэпрашэм, пані! (Цалуе руку Маргарыце.)

Скарына (крычыць). Юрась! Пётра!.. Мікола Гусоўскі! З нашага краю хлопец. (Маргарыце.) У Кракаве вучыліся разам, таварышылі. (Абдымае Гусоўскага за плечы.) I не было ў мяне сябра вярнейшага за яго! I радасць — на двух. I гора — на двух. I песню родную — у два галасы! I смутак па Бацькаўшчыне — пароўну!

Гусоўскі. I закаханыя былі ў адну паненачку…