Навелы

Я ўзяў свечку і ўвайшоў першы, абшукваючы позіркам увесь пакой, усе цёмныя куткі. Нічога больш не варушылася. Я падышоў да ложка і аслупянеў ад здзіўлення і жаху: Шапэнгаўэр ужо не смяяўся! Твар быў скручаны жудаснай грымасай, зубы сціснуліся, шчокі глыбока праваліліся. Я прашаптаў:

— Ён не памёр!

Але страшэнны смурод даходзіў да мяне, душыў мяне. Я стаяў нерухома, неадрыўна глядзеў на яго, аслупянелы, нібы ўбачыў здань.

Тады мой сябар узяў другую свечку і нахіліўся. Пасля, не сказаўшы ні слова, узяў мяне за руку. Я паглядзеў, куды ён паказваў, і ўбачыў на падлозе пад фатэлем побач з ложкам Шапэнгаўэраў зубны пратэз, белы на цёмным дыване, адкрыты, нібы гатовы ўкусіць.

Распад цела расціснуў сківіцы, і пратэз выпаў з рота.

У той дзень, пане, мне папраўдзе было страшна.

Сонца ўжо нізка апусцілася над зіхатлівым морам, і таму сухотны немец падняўся, развітаўся са мною і вярнуўся ў гатэль.

Пераклад: Сяргей Шупа

У моры

Анры Сэару

Надоечы ў газетах можна было прачытаць такія радкі:

Булёнь-сюр-Мэр, 22 студзеня. — Нам падаюць: «Насельніцтва нашых узбярэжных раёнаў, якое так папакутавала апошнія два гады, прыгнечана новым жахлівым няшчасцем. Пры ўваходзе ў гавань рыбацкае судна, якім кіраваў яго ўладальнік Жавэль, было адкінута на захад і раструшчана аб скалы каля хвалярэза дамбы.

Нягледзячы на намаганні ратавальнага судна і на выкінутыя канаты, чацвёра рыбакоў і юнга загінулі.

Непагадзь трывае. Небяспека новых стыхійных няшчасцяў застаецца».

Хто гэты судаўладальнік Жавэль? Ці не брат аднарукага?

Калі гэты небарака, які быў знесены хвалямі і, відаць, загінуў пад рэшткамі свайго разбітага на трэскі карабля, і ёсць той, пра каго я думаю, дык васемнаццаць гадоў таму ён быў сведка другой драмы, таксама простай і жахлівай, як і ўсе векапомныя трагедыі ў моры.

Жавэль-старэйшы быў тады ўладальнікам траўлера. Траўлер — гэта выдатнае судна, найлепшым чынам прыстасаванае для рыбацтва. Моцна збудаваны, так што яго не страшыць ніякая непагадзь, з пукатым сподам, ён гайдаецца на хвалях і заўсёды, як корак, застаецца на паверхні. Пад бясконцымі ўдарамі рэзкіх, салёных вятроў Ла-Манша ён нястомна працуе ў моры, на надзьмутых ветразях цягнучы збоку вялізную сетку, якая шкрабе дно акіяна, адрывае і валочыць за сабой усялякіх жывёлін, што паснулі сярод скал, пляскатых рыб, што папрытульваліся да жвіру, цяжкіх крабаў з крукастымі клюшнямі, гамараў з вострымі вусамі.

Калі дзьме не вельмі моцны вецер і спакайнеюць хвалі, судна пачынае ловы. Яго сетка, умацаваная на доўгай, абабітай бляхаю жардзіне, спускаецца на двух канатах, якія слізгочуць па калаўротах з абодвух канцоў судна. І траўлер, дрэйфуючы па волі ветру і плыні, цягне за сабой гэтую прыладу, якая пустошыць і вынішчае марскія нівы.

На борце разам з Жавэлем былі яго малодшы брат, чатыры рыбакі і юнга. Калі выходзілі з Булоні на ловы, стаяла яснае надвор'е.

Аднак неўзабаве ўзняўся вецер, і яго шалёныя шквалы прымусілі траўлер кінуцца наўцёкі. Яны падышлі да берагоў Ангельшчыны, але ўздыбленае мора абрушвалася на скалы, кідалася на сушу, і ўвайсці ў гавань магчымасці не было. Невялічкае судна зноў выйшла ў мора і вярнулася да берагоў Францыі. Навальніца па-ранейшаму не давала магчымасці прайсці між молаў, яна агарнула пенай, грукам і небяспекай усе падыходы да якога-колечы прыстанку.

Траўлер ізноў павярнуў назад, закуляўся па марскіх валах, загайдаўся, захістаўся, захлынаючыся пад моцнымі ўдарамі хваляў, але, не зважаючы на гэта, бадзёры, звыклы да бур, якія яго часам прымушалі па пяць-шэсць дзён блукаць між дзвюх суседніх краін, не маючы магчымасці прыстаць да якога-небудзь берага.

Нарэшце, калі судна было ў вольным моры, ураган утаймаваўся, і, хоць хвалі былі яшчэ даволі высокія, гаспадар загадаў закінуць сетку.

І вось вялізная рыбацкая прылада была перакінута цераз борт, і рыбакі — двое на носе і двое на карме, — круцячы калаўроты, пачалі выпускаць канаты, якія яе трымалі. Раптам сетка даткнулася да дна, малодшы Жавэль, які стаяў на носе і кіраваў спускам сеткі, пахіснуўся, і яго рука апынулася паміж канатам, які на хвіліну аслабіўся ў момант штуршка, і калаўротам, па якім той слізгаў. Жавэль зрабіў адчайнае намаганне, спрабуючы другой рукой падняць канат, але сетка ўжо адышла, і напяты канат не паддаваўся.

Скурчыўшыся ад болю, ён пачаў крычаць. Усе збегліся. Старэйшы брат пакінуў стырно. Усе налеглі на канат, намагаючыся выслабаніць заціснутую руку. Але ўсё было дарэмна. «Трэба рэзаць», — сказаў адзін матрос і выняў з кішэні доўгі нож, які мог бы за два ўдары выратаваць руку малодшаму Жавэлю.

Але рэзаць канат азначала згубіць сетку, а сетка каштавала грошай, шмат грошай — паўтары тысячы франкаў; і належала яна Жавэлю-старэйшаму, які шанаваў свой набытак.

З сэрцам, поўным роспачы, ён крыкнуў: «Не, не рэж, чакай! Зараз, я павярну бокам да ветру». Ён пабег да стырна і рэзка павярнуў яго.

Але судна падпарадкоўвалася з вялікаю цяжкасцю, паралізаванае сеткай, яно страціла рухавасць, і, акрамя таго, яго несла ветрам і плынню.