Навелы

Плаваць Жавэль-малодшы перастаў. Ён атрымаў невялікую пасаду ў порце і, калі пазней расказваў пра гэтае здарэнне, ціхутка прызнаваўся свайму слухачу:

— Каб мой брат згадзіўся перарэзаць той канат, далібог, у мяне б і цяпер была рука. Але ён занадта тросся над сваім скарбам.

Пераклад: Зміцер Колас 

Два сябры

Абложаны, згаладалы Парыж хрыпеў і задыхаўся. На дахах амаль зусім не стала вераб'ёў, памыйныя рыштокі апусцелі. Людзі елі ўсё, што траплялася.

Ясным студзеньскім ранкам Марысо, гадзіннікавы майстар па прафесіі і бяздзейны гультай па збегу абставін, сумна цягнуўся па бульвары, сунуўшы рукі ў кішэні нагавіц і прыслухоўваючыся да бурчання ў пустым жываце. Раптам ён спыніўся перад другім такім самым разявакам. Гэта быў яго былы прыяцель Саваж, з якім Марысо пазнаёміўся на беразе ракі.

Да вайны кожную нядзелю Марысо на золку выходзіў з хаты з бамбукавай вудай і бляшаным кашом за спінай. Ён сядаў у цягнік, які вёз яго ў бок Аржантэля, сыходзіў у Калёмбе і пешкі ішоў да вострава Марант. Ледзь паспеўшы дабрацца да гэтак жаданых мясцін, ён увесь аддаваўся ловам і вудзіў да позняга вечара.

Кожную нядзелю ён сустракаў там маленькага вясёлага таўстуна Саважа, галантарэйніка з вуліцы Нотр-Дам-дэ-Лярэт, які быў таксама заўзяты рыбак. З вудамі ў руцэ, звесіўшы ногі над вадой, яны часта да паўдня сядзелі побач каля ракі і, дзякуючы гэтаму, хутка пасябравалі.

Часам цэлымі днямі яны маўчалі. Іншы раз і гаманілі, бывала, але і без слоў яны добра разумелі адзін аднаго, бо мелі аднолькавы густ і ва ўсім падобныя пачуцці.

Вясеннім ранкам, гадзіне а дзесятай, калі памаладзелае румянае сонца развешвала над прыціхлай ракой празрыстую смугу і сагравала спіны зацятых рыбакоў ужо забытым мяккім цяплом, Марысо часам казаў свайму суседу:

— Якое хараство.

І Саваж пагаджаўся:

— Лепш і не бывае.

І гэтага ім хапала для ўзаемнага паразумення і павагі.

А восеньскім надвячоркам, калі крывавае на захадзе неба залівала пурпурам раку, у якой адбіваліся пунсовыя абрысы воблакаў, запальвала далягляд, асвятляла вогненнымі барвамі абодвух сяброў і залаціла ўжо парудзелае лісце, якое зябка дрыжала на дрэвах у прадчуванні зімы, Саваж, усміхаючыся, пазіраў на Марысо і мармытаў:

— Любата.

І зачараваны Марысо, не зводзячы вачэй з паплаўка, адказваў:

— Гэта лепш, як сядзець на бульвары, га?

Сустрэўшыся цяпер, у такіх незвычайных абставінах, яны былі вельмі ўсхваляваныя і моцна паціснулі адзін аднаму рукі. Саваж глыбока ўздыхнуў і сказаў:

— Вось як яно ўсё павярнулася.

Марысо панура прастагнаў:

— А надвор'е якое! Першы пагодны дзянёк сёлета.

Неба і сапраўды свяцілася празрыстым блакітам.

Яны моўчкі пайшлі па бульвары, кожны сумна думаючы пра сваё. Раптам Марысо сказаў:

— А як мы рыбку вудзілі, га? Прыемна ўспомніць!

Саваж уздыхнуў:

— Калі цяпер гэта будзе?

Яны зайшлі ў невялічкую кавярню, выпілі па чарцы абсенту і потым зноў пабрылі па тратуары.

Марысо нечакана спыніўся:

— Можа, яшчэ па чарцы, га?

Саваж згадзіўся:

— Не пярэчу.

Яны зайшлі ў другі шынок.

Выйшлі яны адтуль на добрым падпітку, з ужо затлумленымі галовамі, як яно часта бывае, калі цяпнеш нічога не еўшы. На дварэ было цёпла. Ласкавы ветрык казытаў ім твары.

На свежым паветры Саваж канчаткова сп'янеў і, спыніўшыся, прапанаваў:

— А што, каб туды з'ездзіць?

— Куды гэта?

— Ну ў рыбу, вядома.

— А куды?

— Ды на наш востраў. Французскія аванпасты цяпер каля Калёмба. А палкоўнік Дзюмулен — мой знаёмы, нас прапусцяць.

Марысо аж затрымцеў ад прыемнага прадчування.

— Дамовіліся! Я згодзен.

І яны разышліся па хатах, каб сабраць свой рыштунак.

Праз гадзіну сябры ўжо ішлі поплеч па гасцінцы. Неўзабаве яны дабраліся да вілы, якую займаў палкоўнік. Яны расказалі яму сваю просьбу, і ён, усміхнуўшыся, згадзіўся задаволіць іх дзівотную выдумку. Атрымаўшы пропуск, сябры рушылі далей.

Хутка яны мінулі аванпасты, прайшлі праз апусцелыя Каломбы і апынуліся на краі невялікіх вінаграднікаў, якія спускаліся да Сены. Было каля адзінаццаці гадзін.

На другім беразе вёска Аржантэль, здавалася, вымерла. Над усім наваколлем панавалі два ўзгоркі, Аржэмон і Сануа. Шырокая раўніна, якая распасціралася да самага Нантэра, была бязлюдная, зусім бязлюдная, на яе шэрай зямлі віднеліся адно голыя вішні.

Саваж паказаў пальцам на вяршыні ўзгоркаў і ціха шапнуў:

— Там прусакі!

І два сябры застылі, з трывогай пазіраючы на пустэльны абшар.

«Прусакі!» Яны іх ніколі не бачылі, але вось ужо некалькі месяцаў адчувалі, як гэты нябачны і ўсемагутны вораг душыць Парыж, руйнуе Францыю, рабуе, гвалтуе і морыць голадам яе жыхароў. І нейкі нечалавечы, незразумелы жах мяшаўся ў іх з нянавісцю да гэтага невядомага і непераможнага народа.

Марысо прамармытаў:

— А што, калі мы раптам на іх натрапім?

З чыста парыжскім гумарам, які не знікае ні пры якіх абставінах, Саваж адказаў:

— Пачастуем іх смажанай рыбкай!

Але маўклівая цішыня далягляду бянтэжыла іх, і яны па-ранейшаму не маглі адважыцца рушыць далей.

Нарэшце Саваж рашыўся:

— Ну што, пайшлі! Толькі трэба быць уважлівым.