Навелы

Я цягнуўся далей, паўтараючы сам сабе: «Я ўсё роўна нікога не спаткаю». Я зазірнуў па некалькі разоў ва ўсе кавярні ад Мадлен да прадмесця Пуасаньер. За столікамі сядзелі сумныя людзі, здавалася нават, што ім не стае сілы даесці свае стравы.

Доўга я гэтак блукаў, пакуль недзе апоўначы не прывалокся дадому. Я быў зусім спакойны, але вельмі стомлены. Кансьержка, якая звычайна кладзецца а адзінаццатай, адчыніла мне адразу, насуперак сваёй звычцы, і я падумаў: «Напэўна, хтосьці толькі што зайшоў».

Калі я выходжу з дому, дык заўсёды замыкаю дзверы на два абароты ключа. Але гэтым разам я проста пацягнуў за ручку — і дзверы адчыніліся. Гэта мяне ўразіла. Я падумаў: можа, мне ўвечары прынеслі лісты.

Я ўвайшоў. Агонь яшчэ гарэў і нават трошкі асвятляў кватэру. Я ўзяў свечку і пайшоў запаліць яе ад агню, але раптам паглядзеў проста перад сабой і заўважыў, што нехта сядзіць у маім фатэлі спінай да мяне і грэе ногі каля агню.

Я не спалохаўся, о, не, ані кропелькі. У галаву мне прыйшла зусім верагодная здагадка: да мяне прыйшоў нехта з сяброў. Кансьержка, якую я папярэдзіў, калі выходзіў з дому, сказала яму, што я хутка вярнуся, і дала ключы. Я імгненна згадаў усе дэталі майго прыходу: калі я пацягнуў за ручку, дзверы адчыніліся.

Мой сябар — я бачыў толькі яго валасы — заснуў каля агню, чакаючы мяне, і я падышоў, каб яго пабудзіць. Я выразна яго бачыў: правая рука вісела, адна нага была закінутая на другую, галава трохі схілілася ўлева — было добра відаць, што ён спіць. Я падумаў: «Хто ж гэта?» У пакоі ўсё ж было даволі цёмна. Я выцягнуў руку, каб дакрануцца да яго пляча!..

Рука натрапіла на драўляную спінку фатэля. Там нікога не было. Фатэль быў пусты!

Які гэта быў удар!

Спачатку я адступіў, нібы перад страшнай небяспекай.

Пасля я азірнуўся, адчуваючы, што нехта стаіць у мяне за спінай. Аднак непераможнае жаданне зноў паглядзець на фатэль прымусіла мяне павярнуцца. Я стаяў, задыхаючыся ад страху, настолькі ашалелы, што страціў здольнасць разважаць. Я ледзь не падаў.

Але ўсё ж я чалавек вытрыманы, спакойны, і таму розум хутка вярнуўся да мяне. Я падумаў: «У мяне была галюцынацыя, вось і ўсё». Я пачаў разважаць. У гэткія хвіліны розум працуе асабліва хутка.

У мяне была галюцынацыя — гэта бясспрэчна. Аднак розум увесь час заставаўся светлы і працаваў дакладна і лагічна. Што да мозгу, дык з ім усё было ў парадку. Толькі вочы памыліліся, увялі ў зман розум. Гэта была мроя, тая, што прымушае простых людзей верыць у цуды. Гэта была памылка нерваў аптычнага апарата і нічога болей, хіба што кроў прыліла да галавы.

Я запаліў свечку. Схіліўшыся над полымем, заўважыў, што ўвесь дрыжу, і рэзка выпрастаўся, быццам нехта дакрануўся да мяне ззаду.

Я вельмі хваляваўся.

Я зрабіў некалькі крокаў, вымавіў уголас некалькі фраз, праспяваў пару куплетаў.

Пасля я зачыніў дзверы пакоя на два абароты і трошкі супакоіўся. Прынамсі, ніхто ўжо болей не зойдзе. Я яшчэ раз сеў і абдумаў як мае быць гэтае здарэнне, пасля дзьмухнуў на свечку і лёг спаць.

Некалькі хвілін усё было добра. Я спакойна ляжаў на спіне. Пасля мне захацелася агледзець пакой, і я павярнуўся на бок.

У каміне заставаліся дзве ці тры чырвоныя галавешкі, якія асвятлялі ножкі фатэля. І мне зноў здалося, што ў ім сядзіць чалавек.

Я хуценька чыркануў запалкай — гэта была памылка, у фатэлі нікога не было.

Я ўстаў і адсунуў фатэль за ложак. Пасля зноў патушыў святло і паспрабаваў заснуць. Я паспеў паспаць можа якіх хвілін пяць, калі мне ў сне, як наяве, з'явілася відовішча, перажытае ўвечары. Я прачнуўся апанаваны жахам, запаліў святло, сеў на ложку і ўжо нават не думаў пра тое, каб заснуць.

Аднак двойчы я мімаволі засынаў на нейкі момант, і абодва разы прывід вяртаўся. Здавалася, я звар'яцеў.

Калі настаў дзень, я ачуўся і спакойна прадрамаў да апоўдня.

Усё скончылася. Можа, гэта была гарачка, страшны сон, ці ж я ведаю? Урэшце, я быў хворы. Дый дурны таксама.

Увесь гэты дзень мне было вельмі весела. Я павячэраў у кабарэ, паглядзеў спектакль і пайшоў дадому. Але калі я ўжо падыходзіў да дома, мяне апанавала нейкая трывога. Я баяўся зноў убачыць ЯГО. Я баяўся новай памылкі маіх вачэй, баяўся галюцынацыі, баяўся жаху, які мяне ахопіць.

Больш за гадзіну я хадзіў туды-сюды па вуліцы. Урэшце я абазваў сябе ідыётам і ўвайшоў. Я так задыхаўся, што ледзь дабраўся да свайго паверха. Я пастаяў яшчэ хвілін дзесяць перад дзвярыма, пасля, напружыўшы волю, у нейкім парыве мужнасці павярнуў ключ. Са свечкай у руцэ я кінуўся наперад, штурхнуў нагой прачыненыя дзверы майго пакоя і, стрымліваючы жах, паглядзеў у бок каміна. Там нікога не было...

Якая палёгка! Якая радасць! Ратунак! Я хадзіў сюды-туды па пакоі. Але мне ўсё ж было неспакойна, час ад часу я рэзка паварочваўся, мяне непакоіў цень у кутах.

Спаў я кепска, усю ноч мяне будзілі нейкія таямнічыя гукі. Але ЯГО я не бачыў. Больш ніколі.

З таго дня я баюся заставацца адзін уначы. Мне здаецца, што прывід недзе побач, навокал. І ўсё ж ён болей не з'яўляўся. Зрэшты, гэта ўжо не так важна, бо я ў гэта не веру, я ведаю, што гэта глупства!