Навелы

Ён быў упэўнены ў гэтым. Стары Гаспар Хары канаў два дні і тры ночы недзе ў яме, у адным з глыбокіх, некранутых яроў, бель якіх страшнейшая за цемру сутарэнняў. Ён канаў два дні і тры ночы і памёр толькі што з думкай пра свайго кампаньёна. Душа яго, як толькі вызвалілася, паляцела да гатэля, дзе спаў Ульрых, і паклікала яго, падпарадкоўваючыся той таямнічай і страшнай сіле, што прымушае душы памерлых неадступна турбаваць жывых. Гэтая бязмоўная душа закрычала ў прыгнечаным розуме таго, хто спаў. Яна выгукнула апошняе слова развітання, апошні папрок, апошняе пракляцце таму, хто не надта старанна шукаў.

І Ульрых адчуваў, што Гаспарава душа тут, зусім блізка, за сцяною, за дзвярыма, якія ён толькі што зачыніў. Яна тулялася знадворку, як начная птушка, што б'ецца крыламі аб шыбіны асветленага акна, а хлопец, ужо зусім ашалелы, быў гатовы завыць ад страху. Ён хацеў уцячы, але баяўся выйсці. Ён не наважваўся і больш ніколі не наважыцца выйсці, бо прывід будзе заставацца там, ён будзе бадзяцца ўдзень і ўночы вакол гатэля, пакуль не знойдуць цела старога правадніка і не пахаваюць яго на пасвенчанай зямлі на могілках.

Настаў дзень, узышло яркае сонца, і гэта надало Кюнсі адвагі. Ён паснедаў, накарміў сабаку і застаўся сядзець на крэсле, думаючы з болем у сэрцы пра старога, што застаўся недзе ляжаць у снезе.

Як толькі на горы апусцілася ноч, яго пачалі адольваць новыя страхі. Ён хадзіў па цёмнай кухні, ледзь асветленай полымем свечкі, хадзіў з кута ў кут шырокім крокам, прыслухоўваючыся, ці не парушыць зноў змрочную навакольную цішу нялюдскі крык мінулае ночы. Ён адчуваў самоту — пэўна, ніхто ніколі не быў такі самотны! Ён быў адзін у гэтай бясконцай снежнай пустэльні, адзін на вышыні дзвюх тысяч метраў над зямлёй, над дамамі, над шумным і мітуслівым жыццём, адзін у гэтых сцюдзёных нябёсах! Яго раздзірала дзікае жаданне ўцячы, усё роўна куды, усё роўна як, спусціцца ў Лёэш, кінуўшыся ў прорву. І ён зрабіў бы гэтак, але не адважыўся адчыніць дзверы. Ён баяўся, што той, мёртвы, не дасць яму ўцячы з-за боязі застацца аднаму ў гарах.

Каля апоўначы, стомлены хадою, ашалелы ад страху, ён урэшце заснуў на сваім крэсле, бо баяўся ложка, як месца, заселенага прывідамі.

І раптам пранізлівы крык зноў прарэзаў цішу. Ён быў такі гучны, што Ульрых выцягнуў рукі перад сабой, каб адпіхнуць прывіда, і ўпаў разам з крэслам.

Сэм, абуджаны шумам, пачаў выць, як выюць напалоханыя сабакі, ён бегаў па пакоі, шукаючы, з якога боку пагражае небяспека. Падышоўшы да дзвярэй, ён прынюхаўся, натапырыўся і пагрозліва завурчаў.

Ашалелы Кюнсі ўскочыў, схапіў крэсла за ножку і закрычаў: «Не ўваходзь! Не ўваходзь! Не ўваходзь, бо заб'ю!» І сабака, узбуджаны гэтай пагрозай, пачаў шалёна брахаць на нябачнага ворага, да якога звяртаўся гаспадар.

Сэм памалу супакоіўся і лёг каля агню, але трывога не прайшла. Ён ляжаў, падняўшы галаву, і сярдзіта вурчаў праз іклы.

Ульрых памалу апрытомнеў, але, адчуваючы, што зараз памрэ ад страху, дастаў з буфета бутэльку гарэлкі і выпіў адну за адной некалькі шклянак. Думкі яго пераблыталіся, зноў вярнулася адвага, гарачыня разлілася па жылах.

Наступнага дня ён нічога не еў, толькі піў гарэлку. Так ён пражыў некалькі дзён, п'яны да непрытомнасці. Як толькі ён згадваў Гаспара, ён зноў пачынаў піць, пакуль не падаў, збіты з ног дзеяннем алкаголю. Ён так і заставаўся ляжаць, тварам уніз, нерухома, як мёртвы, з разбітым целам, храпучы, прыціснуўшыся лбом да зямлі. Але як толькі пякучая дурманлівая вадкасць засвойвалася арганізмам, той самы крык «Ульрых!» зноў будзіў яго, упіваючыся ў мозг, як куля. Ён уставаў, хістаючыся, выстаўляючы рукі, каб не ўпасці, і клікаў Сэма на дапамогу. І сабака, які ўжо, як і гаспадар, таксама страціў розум, кідаўся да дзвярэй, пачынаў драпаць іх кіпцямі, грызці сваімі вялікімі белымі зубамі, а хлопец тым часам стаяў, задраўшы галаву, і прагна глытаў, нібы ваду пасля доўгага бегу, гарэлку, што на нейкі час зноў усыпляла яго думкі, яго памяць і яго неадчэпны страх.

За тры тыдні ён выпіў усё назапашанае спіртное. Але гэтае доўгае п'янства толькі часова ўсыпляла яго страх, што прачынаўся з новай лютасцю, як толькі канчалася дзеянне алкаголю. І тады неадчэпная думка аб памерлым, памоцненая месяцам апойства і абсалютнай адзіноты, уядалася ў яго, як свердзел. Тады ён пачынаў хадзіць па пакоі, як звер у клетцы, прыкладаў вуха да дзвярэй, прыслухоўваўся, ці той другі ўсё яшчэ там, і крычаў яму праз сцяну.

Пасля, як толькі ёп пачынаў засынаць, зможаны стомай, ён зноў чуў голас і ўскокваў на ногі.

Нарэшце аднае ночы ён, гатовы на ўсё ад роспачы і страху, падскочыў да дзвярэй і адчыніў, каб паглядзець на таго, хто яго кліча, каб прымусіць яго замаўчаць.

Сцюдзёны вецер шугануў яму ў твар і працяў наскрозь смяротным холадам. Ён хутка зачыніў дзверы і замкнуўся на засаўку, не заўважыўшы, што Сэм застаўся на дварэ. Пасля, дрыжучы, ён падкінуў дроў у агонь і сеў перад ім, каб сагрэцца, але раптам уздрыгнуў, бо пачуў, як нехта скрабецца ў сцяну і плача.

Ён ашалела закрычаў: «Ідзі адсюль!» У адказ пачуўся працяжны жаласны стогн.