Навелы

Адкуль бяруцца тыя таямнічыя павевы, што ператвараюць нашае шчасце ў смутак, нашую шчырасць — у журбу? Здаецца, што паветра, нябачнае паветра прасякнута нейкімі непазнавальнымі Сіламі, таямнічую блізкасць якіх мы адчуваем на сабе. Я прачынаюся, поўны радасці, мне хочацца спяваць. Чаму? Я гуляю па беразе, і раптам, прайшоўшы яшчэ зусім мала, паварочваю назад засмучаны, быццам дома мяне чакае нейкае няшчасце. Чаму? Можа, дрыжыкі холаду, прабегшы па скуры, закранулі нервы і засмуцілі маю душу? Ці, можа, форма аблокаў, ці колер неба, ці хутказменлівыя адценні рэчаў, прайшоўшы перад маімі вачыма, расхвалявалі мой розум? Хто ведае? Усё, што нас акаляе — усё тое, што мы бачым, але не прыглядаемся бліжэй, усё тое, што мы мінаем, але не спазнаём падрабязней, усё тое, да чаго мы дакранаемся, але не абмацваем, усё тое, што мы сустракаем, але не распазнаём — усё гэта імгненна, незвычайна, невытлумачальна адбіваецца на нас, на нашых пачуццях, а праз іх — на думках і нават на сэрцы.

Якая глыбокая гэтая таямніца, таямніца Нябачнага! Мы не здольныя спасцігнуць яе нашымі недасканалымі органамі пачуццяў. Нашы вочы не могуць бачыць ні занадта малое, ні занадта вялікае, ні занадта блізкае, ні занадта далёкае, ні жыхароў далёкае зоркі, ні насельнікаў кроплі вады... Нашы вушы падманваюць нас, бо толькі ператвараюць вібрацыю паветра ў гукавыя сігналы. Гэта феі, якія нейкім цудам робяць з рухаў паветра гукі, і гэтая метамарфоза нараджае музыку, нямыя прыродныя рухі робяцца спевамі... Наш нюх вельмі слабы, намнога слабейшы за сабачы... З нашым адчуваннем смаку мы нават не можам вызначыць век віна!

Каб мы толькі мелі іншыя органы, якія б падаравалі нам іншыя цудоўныя ператварэнні, колькі б рэчаў мы яшчэ адкрылі вакол нас!

16 траўня. — Я папраўдзе захварэў! А яшчэ месяц таму я так добра сябе адчуваў! У мяне гарачка, страшная гарачка, ці хутчэй нейкі гарачкавы неўроз, ад якога мая душа пакутуе не менш, чым маё цела. Мяне ўвесь час турбуе жахлівае прадчуванне нейкай неадступнай небяспекі, страх перад блізкім няшчасцем, набліжэннем смерці, і адчуванне гэтае — вынік дзеяння нейкай яшчэ невядомай хваробы.

18 траўня. — Толькі што я схадзіў да свайго лекара, бо апошнімі начамі я не мог заснуць. Ён выявіў у мяне пачашчаны пульс, пашырэнне зрэнкаў, паслабленне нерваў, але не ўбачыў ніякіх трывожных сімптомаў і параіў мне прымаць душ і піць бромісты калій.

25 траўня. — Ніякіх зменаў! Мой стан сапраўды вельмі дзіўны. З набліжэннем вечара мяне апаноўвае незразумелая трывога, быццам ноч тоіць у сабе страшную небяспеку. Я хутка вячэраю, пасля спрабую чытаць, але не разумею ніводнага слова, я ледзь распазнаю літары. Я ўстаю і пачынаю хадзіць па пакоі, мяне гняце нейкі няясны і неадчэпны страх, я баюся спаць, баюся класціся ў ложак.

Недзе а дзесятай гадзіне я паднімаюся ў спальню. Увайшоўшы, я замыкаюся на два абароты, зачыняю дзверы на засаўкі. Я баюся... Чаго?.. Дагэтуль я не баяўся нічога... Я адчыняю шафу, заглядаю пад ложак, слухаю... Ці не дзіўна, што нейкая маленькая немач, парушэнне кровазвароту, раздражненне нервовай сістэмы, лёгкі прыліў крыві да галавы, зусім незаўважнае парушэнне ў дзейнасці нашага недасканалага і далікатнага арганізма можа зрабіць найвесялейшага з людзей меланхолікам, найсмялейшага — баязліўцам? Пасля я кладуся ў ложак і чакаю сну, як асуджаны на смерць чакае ката. З жахам чакаю я яго прыходу, сэрца маё б'ецца, ногі дрыжаць, усё маё цела сціскаецца пад цёплай коўдрай аж да моманту, калі я раптам падаю ў сон — гэтаксама ныраюць у вір, каб утапіцца. Я ўжо нават не заўважаю, як сон прыходзіць да мяне. Ён падступна хаваецца недзе побач, пільнуе, каб схапіць мяне за галаву, заплюшчыць мне вочы, знішчыць мяне.

Я сплю доўга — дзве ці тры гадзіны, — пасля мяне пачынае душыць жах. Я добра адчуваю, што ляжу і сплю... Я гэта адчуваю і ведаю гэта... Я адчуваю таксама, як нехта падыходзіць, глядзіць на мяне, абмацвае мяне, залазіць у ложак, кленчыць у мяне на грудзях, бярэцца рукамі за шыю і сціскае, сціскае з усяе моцы, каб задушыць мяне.

Я спрабую адбівацца, але мяне нібы звязвае тое страшнае бяссілле, што паралізуе нас у сне, я хачу закрычаць — і не магу, хачу паварухнуцца — і не магу, нялюдскімі намаганнямі, задыхаючыся, я спрабую павярнуцца, скінуць гэтую істоту, што душыць, расціскае мяне — і не магу!

І раптам я прачынаюся, ледзь не звар'яцелы, увесь у поце. Я запальваю свечку — у пакоі нікога няма.

Пасля гэткага прыступу, які паўтараецца кожнае ночы, я спакойна засынаю да раніцы.