Ночы на Плябанскіх Млынах

Цёмныя вочы Ноя і сінія — Улада сутыкнуліся… Як спрадвеку сустракаліся позіркі двух, якія кахаюць адну… І якія ўпершыню гэта зразумелі.

— Ага, давайце на пошукі, уюнашы, у ноч, у холад і ў дзівосны час дыктатуры пралетарыяту, — насьмешны голас пана Беларэцкага прагучаў, як халодная вада на галаву буяша. – А вы, паненка, асьцярожней з фантазіямі… — у словах фалькларыста, зьвернутых да Зосі, адчуваўся метал. —Не з усім на гэтым сьвеце можна гуляцца. Паверце мне, як старому чалавеку…

Рудавалосая гарэзьніца трохі зьбянтэжылася, нават у сьвятле пахавальных сьвечак была заўважная чырвань на яе шчоках.

— Падумаеш, а што я такога сказала… Ды ня трэба мне той карбункул…

Пан Беларэцкі ўжо не ўсьміхаўся.

— Гісторыя ведае выпадкі, калі дастаткова было слова, і гарады патаналі ў крыві… Дарэчы, каб ня цноты адной юнай менчанкі, у нашай ратушы не было б і прывіду…

Улад і Ной перасталі сьвідраваць адзін аднаго позіркамі, сумеліся і нават прыселі, здагадаўшыся, што зараз пачуюць чарговую страшную гісторыю. Абодва стараліся не глядзець на Зосю, толькі Дарота кінула на сяброўку пякучы позірк і задала спакойнае пытаньне.

— Але ж, пан Андрусь, у Менску няма ратушы… Яе даўно зруйнавалі.

— Ведаю… — пан Беларэцкі адкінуўся на крэсьле, нібыта рыхтуючыся чытаць доўгую лекцыю. – Зруйнавалі ратушу па асабістым загадзе Мікалая I, каб не нагадвала гораду пра Магдэбургскае права ды былыя вольнасьці… Але ж месца, дзе яна стаяла, у часе і прасторы не зьмяняецца… І захоўвае памяць пра былыя падзеі.

Гісторыя пра Менскую ратушу

А здарылася гісторыя, пра якую я вам распавяду, у авантурным 18-м стагоддзі, як яго вычварна мянуюць, “век плашча ды кінжала”… У беларускім звычаі была шляхецкая шабля. Або шастапёр – булава, якой раструшчвалі на двубоях косткі. Страшнейшая, чым меч, зброя. Бо паводле традыцыі, пакуль не паказвалася дастаткова крыві – гэта значыць, каб Нямігай лілося, — двубой не перапынялі. А ад удару булавы крыві мала. Вось і ўзьнікла, так бы мовіць, пакаленьне прабітых чарапоў… Характарнымі асобамі эпохі, безумоўна, былі браты Валадковічы, нашыя землякі – адсюль, з Меншчыны. Асабліва даўся ў знакі сучасьнікам Міхал – піток, буяш, дуэлянт і аматар жаночага полу… Ня дзіва, што ў магната Кароля Радзівіла зрабіўся Валадковіч улюбёным сябрам і таварышам па ігрышчах ды несамавітых выхадках. І ніхто не насьмельваўся пярэчыць гэтаму боўдзілу і прапойцу, бо з Радзівіламі вадзіцца – усё роўна што цалавацца з Пацалуйным мостам у Траецкім… І вось напярэдадні Сьвятадухава дня, які завецца ў нас “Дзяды”, Валадковіч праязджаў праз Менск, пакінуўшы гораду на памяць разгромленую карчомку і трох параненых шляхціцаў-менчукоў. Вечарэла, і коньнік сьпяшаўся выехаць за гарадскія вароты, каб да змрочнага лістападаўскага вечару даехаць да бліжэйшай падарожнай карчмы. Дзесьці напрыканцы Зыбіцкай вуліцы, якраз там, дзе Сьвіслач робіць пятлю, стаяў каменны двухпавярховы дом з высокімі зялёнымі аканіцамі, якія заўсёды былі зачыненыя. Расказвалі, што калісьці ў гэтым доме жыў купец з прыгожай дачкой. Да дзяўчыны сватаўся бедны шляхціц, і, ня ведаю, як ужо акрутна трэба было ўчыніць з тым хлапцом, але напярэдадні яе вясельля з іншым – багатым – адвергнуты кавалер схапіў дзяўчыну ў абдоймы і разам з ёю ўтапіўся. Пасьля будынак выкупіў іншы купец, і хаця калядоўшчыкі, валачобнікі, жабракі і мніхі, шчыруючы на вялікія сьвяты, ні разу не атрымалі з гэтага дому й найменшай міласьціны, час адчасу з-за зачыненых аканіцаў даносілася музыка і гукі вясёлай бяседы. Паколькі магістрат лічыў, што тут усё ў парадку, ніхто й ня думаў соваць нос за суседскі плот… Тым больш дом карыстаўся ня вельмі добрай славай.

Дык вось, ехаў Зыбіцкай вуліцай Міхал Валадковіч з двума амантамі- сябрукамі. Шапка набакір, дыяментавы “гуз” зьзяе, як поўня, рука ў бок упіраецца, але гатовая вокамгненна ўхапіцца за дзяржальна шаблі – вось яна, найлепшая сяброўка шляхціца, дрэмле ў похвах, як маланка ў хмары, не ўгадаеш, не ўпільнуеш, калі зблісьне прагай крыві. Калі ў доме з зялёнымі аканіцамі расчынілася вакно, рука пана Міхала дакранулася да дзяржальна, але тут жа пацягнулася да шапкі — пачціва прывітацца, як і належыць шляхціцу… Бо з вакна глядзела на Міхала самая прыгожая жанчына з усіх, якіх ён калі-небудзь бачыў… А бачыў ён усялякіх прыгажуняў – і ў Варшаве, і ў Вільні, і ў Нясьвіжы… У апошніх промнях вечаровага сонца бледны твар незнаёмкі сьвяціўся, як сьнег. Зялёныя вочы насьмешна пазіралі з-пад тонкіх, выгнутых, як абрысы крылаў чаіцы, броваў, і замест напудранага парыка галаву панны вянчала ўкладзеная каронай чорная каса. І сукенка была чорная, з дарагога тонкага аксаміту. Паненка, не хаваючыся, пільна разглядала рыцара, з чаго той выснаваў, што райская птушачка ляціць проста ў сіло. Пан Міхал ужо трымаў у роце, як перліну, першае галантнае слова, але прыгажуня гучна вымавіла з неверагоднай насьмешкай:

— Страхаморца!

Што азначала ня больш, ні менш, як баязьлівец. І зачыніла вакно.