Паланэз Агінскага [Лірыка. Паэмы. 1996 – 2002]

I пачала лічыць дзянёчкі Волька.
Два тыдні чуткі блізілі бяду,
На трэці - сташнае, чужое войска
Прайшло, грукочучы, праз Слабаду.

Ну а праз месяц - не праз два, як брава

На ростані ёй абяцаў, - прыйшоў
Мірон дадому... З ранаю крывавай
I з чорным-чорнай ад пакут душой.

Уцёк з палону... Вырашыў дабрацца

Да Магілёва, дзе спыніўся фронт,
I далучыцца да сваіх... Застацца
Сам-насам з ганьбаю не мог Мірон.

«Не, гэта ўсё - якаясь недарэчнасць.

Памылка нейкая. Не можа быць,
Каб фашыстоўская зараза-нечысць
Магла суздром зламаць нас і разбіць!

На ўсход! На ўсход! Там зноў у строй я стану!

Я там душой. Там думкі ўсе мае.
А па дарозе - да бацькоў загляну,
Хоць на паўдня-дзянёк... I да яе...

I да яе? А як яна спытае:

«Ну што? Берлін у Гітлера ўзялі?
Дык з перамогай!..» О, мая святая!
Мая адзіная на ўсёй зямлі!

Не папракай і не судзі так строга.

Асечка выйшла прыкрая, на жаль.
I ўсё ж за намі будзе перамога!
I ў той Берлін увойдзе наша сталь!..»

Пабачыўшы, як крывяніцца рана,

Загаласіла маці: «Сынку мой,
З такой рукой пра хронт і думаць рана,
Тут хоць бы даць ёй радачкі якой.

Каб хоць бы загаілася ... бо надта

Нядобра скура пачарнела ўкруг ...»
Сын зразумеў: пярэчыць тут не варта.
I моцна ўпаў яго ваяцкі дух.

«Так, тыдні два, напэўна, давядзецца

Мне пасядзець... Пакуль не зажыве.
Затым - ізноў туды, куды ірвецца
Душа... Куды мяне мой боль заве. «

У той жа дзень Мірон сустрэўся з Волькай.

Спярша ў ягонай хаце, пры людзях,
А вечарам - пад іх любімай вольхай.
Там, дзе крынічка булькае ў кустах.

М і р о н

Даруй, зараначка, што так ганебна
Я заявіўся... я ўжо доўгі час -
Нібы ў кашмарным сне... Яшчэ патрэбна
Мне разабрацца, што наўрэла нас.
Як гэта сталася? Пралік? Ці здрада?
Як мы маглі панесці гэткі ўрон?!

В о л ь к а

Мірон! За што «даруй»? Я вельмі рада,
Што ты жывы. Што ты са мной... Мірон!
За гэты месяц я... Я так чакала,
Каб ты хутчэй вярнуўся ў Слабаду!..

М і р о н

Прабач - хачу, каб ты ўсю праўду знала:
Я не з вайны - я на вайну іду.
Не зразумела? Дык паслухай. Толькі -
Пра што скажу - ні слова анідзе.
Не па ахвоце, а з-за гэтай болькі
Я мушу затрымацца ў Слабадзе.
Пакуль не зацягнулася - пабуду,
А зажыве - пайду на ўсход, на фронт.
Калі нам трэба біць і гнаць прыблудаў -
Я не магу ў нары сядзець, як крот.

В о л ь ка

Мірон! Цябе ў дарозе немцы схопяць!
I могуць... могуць... Не ідзі, Мірон!
Ты ўжо ахвяру даў вайне. I хопіць!
Ізноў у пекла лезці? Бог баронь!

М і р о н

А як іначай быць? А што другое
Ты прапануеш? Ну кажы, кажы!
Усё другое - дрэннае-благое,
Бо можа звесці на той бок мяжы.
Той ракавой мяжы, якую нельга
Пераступаць таму, каму ў душу
I дзень і ноч глядзіць Радзімы неба.
А мне - глядзіць яно... Я не хлушу.

В о л ь к а

Я ведаю... I моцна ганаруся,
Што ты такі, Мірон. Але мяне
Даймае страх. Так за цябе баюся,
Што неяк раз ажно крычала ў сне.

М і р о н

Такое страшнае прысніла штосьці?

В о л ь к а

Лепш не пытай, бо закрычу ізноў.

М і р о н

Тады забудзь аб ім. А то й да млосці
Дайсці нядоўга ад кашмарных сноў.
А як, скажы, твой брат Якуб? Ці праўда,
Што адпусцілі, што віны няма?

В о л ь к а

А ты зайдзі яго нраведай заўтра.
Пабачыш, што зрабіла з ім турма.
Як мошчы стаў... Ён помніць, што між вамі
Было сяброўства ў школьныя гады...

М і р о н

Было... Калі яго арыштавалі -
Я быў страшэнна ўражаны тады.
Не мог паверыць, каб такі рамантык,
Найбольшы летуценнік сярод нас,
Паэт душой, - перарадзіўся раптам
I стаўся ворагам працоўных мас.
За што ж усё-такі яго забралі?
Што прад;явілі брату? Не сказаў?

В о л ь к а

Сказаў... За песню, шго спяваў з сябрамі.
Данос хтось са студэнтаў накілзаў.

М і р о н

За песню?.. Што - яна была варожай?
Не нашым складзеная песняром?

В о л ь к а

Наўрад, ці знаеш ты яе ... А можа?
За Паланэз Агінскага, Мірон.

М і р о н

За Паланэз? А хіба гэта песня?
Я ведаю мелодыю - здаўна
Яе ўспрымаю я чамусь балесна, -
Так за душу бярэ мяне яна.
Але што ёсць да музыкі чароўнай
І словы - чую гэта ўпершыню...

В о л ь к а

Ёсць... Песня мне такой здаецца роднай
I так кудысьці цягне ўвышыню...
Я словы ад Якуба завучыла.
I знаеш, калі скрушна мне было,
Я гэтай песняю сябе лячыла.
Спяю - і чую: трохі адлягло.

М і р о н

Дык праспявай і мне, каб на папраўку
Хутчэй пайшло! I тэкст я завучу.

В о л ь к а

Ты гэта смехам кажаш ці напраўду?

М і р о н

Сур'ёзна. Я пачуць яе хачу.
Тым больш - у мілым сэрцу выкананні.
Я так даўно не чуў, як ты пяеш!

В о л ь к а

Прабач, але... Баюся я, што зганіш
Ты гэту песню... Мо не трэба лепш?
Яна, Мірон, на тыя непадобна,
Што мя пяём... Нязвыклая крыху.

М і р о н

Не бойся. Калі нават і нядобра
Пяецца ў ёй - твайго няма граху.

В о л ь к а

(пяе)
Край ты наш крывіцкі, родны край!
Зямля дзядоў спаконная!
Не трэба нам ніякі іншы рай,
Апроч цябе, зямля, - зялёная,
Блакітная, спакойная.

Толькі будзь сама сабой,

Заўсёды будзь сабой,
Павек вякоў — сабой,
Павек вякоў свабоднай будзь,
Свабоднай будзь!
З няволяю ліхой,
Няволяю праклятаю не знайся!

Ведай, што

Касцьмі паляжам мы,
Касцьмі паляжам мы,
Касцьмі паляжам мы, -
А вера матчына
Не будзе страчана,
Не будзе страчана,
Не будзе страчана,
Не будзе!

Край ты наш ліцвінскі, родны край!

Навек нам Богам дадзены!
Ты толькі вер і помні, вер і знай:
Што завяшчалі нам дзяды і прадзеды -
Таму не здрадзім мы!

Толькі будзь самім сабой,

Заўсёды будзь сабой,
Павек вякоў - сабой,
Павек вякоў свабодным будзь,
Свабодным будзь!
З няволяю ліхой,
Няволяю праклятаю не знайся!
Ведай, што
Касцьмі паляжам мы,
Касцьмі паляжам мы,
Касцьмі паляжам мы, —
А вера матчына
Не будзе страчана,
Не будзе страчана,
Не будзе страчана,
Не будзе!

М і р о н

Як хораша пяеш ты! Слухаць люба!
Але... няўжо не бачыш ты сама,
За што энкавэдэ ўзяло Якуба?
У песні слоўца аднаго няма!
А два не тыя ёсць - не з той пласцінкі,
З якой у школе вучьш дзетак мы.
Калі б замест «крывіцкі» і «ліцвінскі»
Ён пеў «савецкі» - не было б турмы.

В о л ь к а

Але ж мы ўсе, я помню, вывучалі,
Што беларусы род свой павялі
Ад крывічоў: спачатку крывічамі
Былі, пасля ліцвінамі былі...

М і р о н

Ліцвінамі стагоддзяў пяць, напэўна,
Па назве Княства называлі нас.
Затым, павязаных з Расіяй крэўна,
Нас абярнуў у рускіх царскі ўказ.
I толькі з перамогаю Саветаў
Мы атрымалі ўласнае імя.
Яно ўсяму цяпер вядома свету,
Вяртаць ліцвінства - гэта ўжо гульня.
Мы — беларусы. У саюзе роўных
Мы здабылі свой лёс і свой пасад.
Шкада, што Паланэз, такі чароўны,
Як бы не ўперад кліча, а назад.
Да крывічоў і да ліцвінаў... Сёння
Нам не пра гэта трэба гаварыць.
Пасля таго, што зведаў я ў палоне,
Усё ва мне ўнутры агнём гарыць.
Сто раз памру, а толькі не зміруся,
Каб мне душу таптаў фашысцкі бот!

В о л ь к а

I ўсё ж, Мірон, што будзе з Беларусяй,
Калі асядуць немцы тут, крый боі ?

М і р о н

Палягуць тут яны, а не асядуць.
Жывым асесці мы ім не дадзім.
Заўчасная звярыная іх радасць.
Свой план крывавы тут не здзейсніць ім.
Заваяваць Расію немагчыма.
Напалеон быў пасярод Масквы -
I што? Назад з сагнутымі плячыма
Праз Беларусь цягнуўся ледзь жывы.

В о л ь ка

Якуб казаў, што Гітлера адолець
Нялёгка: надта мае сілы шмат.

М і р о н

Так, шмат. I ўсё ж народ наш заняволіць
Павек не зможа гэты чорны гад!
Дзеля таго й пайду ізноў я з дому.

В о л ь к а

А я? Мірон! А я?

М і р о н

А ты - чакай.
І знаеш, што? Пра Паланэз нікому
Ты не кажы. Забудзь і не спявай.
Чым непрыгодзен ён - сказаў ужо я.
Не з той ідэі ён прарос. З чужой.

В о л ь к а

Хіба любоў, што ў ім гучыць, - чужое?

М і р о н

Не, не любоў, а «будзь сама сабой».
Ты зразумела? І скажы Якубу,
Што ён паверыў у фальшывы звон.
Ён памыляецца - сабе ж на згубу.

В о л ь к а

Я зразумела... Я скажу, Мірон...