Паланэз Агінскага [Лірыка. Паэмы. 1996 – 2002]

Не ўцешаны сустрэчаю з Ваньком,
Якуб вяртаўся з восеці паніклы.
«Не верыць... I чуць што - гой самы кон,
На тыя ж самыя патраплю іклы.

Што трэба ад мяне - яму і ім?

Нашто пакліча зноў? З якое мэты
Ён «шпрэханнем» цікавіцца маім?
Сказаў: вучы! На што намёк быў гэты?

На нейкую падмогу ад мяне?

Ды быў бы рад! І сам бы далучыўся.
Але... А потым што? А па вайне?
На перасуд - на той, што не адбыўся?

Бач: не паверыў выдумцы маёй

Пра афіцэра з добраю душою.
Калі ад бомб разбегся сам канвой –
Як не ўцячы было нам без канвою?

Разбегліся і зэкі - хто куды,

На волю лёсу кінутыя вартай.
Да родных хат, у родныя куты
Панеслі боль віны невінаватай...

Не верыць... Буду, значыць, для Ванька

Закладнікам сваёй «віны» да скону.
Да самага апошняга званка –
Што я не чорт - не дакажу нікому,

Павек не скіну, як праказы знак,

Кляймо «нацдэма», «ворага народа»,
I будуць кожны раз глуміцца ўсмак –
Маўляў, нам ведама твая парода!

Мая парода?.. Ад дзядоў яна.

Ад бацькі й маці. Ад зямлі вось гэтай.
Чаму ж не ведама! Здавён-даўна
Мой род памечаны яе паметай.

Нічога ў ёй нялюдскага няма,

За што судзіць, караць і ганьбіць можна.
А вось... ледзь выбавіўся дух з ярма,
I зноў — няпэўна, страшна і трывожна.

Зноў у вачах - крывавая імжа.

Які ж ты зробіш на развілку выбар?
Налева пойдзеш - куля ці кінжал.
Направа пойдзеш - ці пятля, ці дыба...»

У гэткім скрушным роздуме Якуб

Зайшоў у двор -- зірнуў і ледзь не войкнуў:
Ля студні, абапёршыся на зруб,
Жаночы цень!.. Праз міг пазнаў ён Вольку.

Я к у б

Што гэта значыць, Волечка? Чаго
Ты тут стаіш? Што сталася, сястрыца?

В о л ь ка

Я... я цябе чакаю... З-за твайго
Здароўя болесна мне і не спіцца.
Не здаравееш ты. Ні тых харчоў,
Ні лекаў тых... На Бога ўся надзея...
А дзе ты быў? Я чула, як пайшоў,
Чакала і... Баюся за цябе я...

Я к у б

Не бойся, Волечка... А дзе я быў?
Аселіцай рашыў прайсціся крыху.
Калісь я вельмі слухаць ноч любіў
I, ходзячы, лавіць у змроку рыфму.
Нішто мяне не чаравала так,
Як жнівеньскія ночы ў нашым краі...

В о л ь к а

Якуб, ты закаханы ў свет мастак, -
За што ж цябе так злыдні пакаралі?
Ты ж у жыццё прыйшоў дзеля красы,
I дзеля радасці, і дзеля шчасця..

Я к у б

Не. Лёс паэтаў — крыж. Ва ўсе часы.
Да шчасця Бог ім не дае прычасця.
А найцяжэй і найгарчэй, чым дзе,
Паэтам жыць пад небам Беларусі,
Дзе ўвесь народ, у горы і бядзе,
Цярпець знявагу і глумленне мусіць.

В о л ь к а

Якуб, калі б цябе пачуў Мірон -
Ой узлаваўся б! Ён зусім іначай
Трактуе і падзеі нашых дзён,
І гістарычны лёс краіны нашай.

Я к у б

Мірон... Прабач, але спярша скажы:
У вас - сур'ёзна ўсё? Ці так, між іншым?
Калі сур'ёзна - то сябруй, дружы,
Адно ў размовах не дзяліся лішнім.
Бо хоць і шчыры хлопец, твой Буёк,
Але наіўны вельмі; і фанатык.
Усіх нас прывучылі за паёк
Не там, дзе трэба, бачыць вінаватых.
У Мінску ў нас адзін прафесар быў,
Мы сябравалі з ім - па самы арышт,
Дык ён усё мне паўтараць любіў:
«Таварыш воўк авечцы не таварыш».
Ён столькі мне паспеў праліць святла
На нашы беды, крыўды, мукі, страты -
Ад тых часоў, як звалі нас Літва,
I аж па Рыжскі мір, навек пракляты!..

В о л ь к а

Яго святло і на мяне ты льеш,
Ды так, што мне яго ажно замнога.
Мне аж баліць ад слоў тваіх... Але ж -
Ты адзінокі, за табой - нікога.
Народ аб іншым думае, браток,
I клопат твой наўрад ці зразумее.
Усе адным трымцяць - каб наш куток
Не зруйнавала гэта віхравея.
Дарэчы, ты ж ужо, напэўна, чуў,
Што Цвэк вярнуўся з высылкі дадому?

Я к у б

Так, чуў.

В о л ь к а

Дык вось сказаць табе хачу,
Што ён не дасць жыцця Буйку старому.
Падходзіць да таго і проста ў твар
Асклабіўся - нібы пялёхнуў варам:
«Ну што, пакамісарыў, камісар?
Дык ведай: мы цяпер пакамісарым!
Усё мне, кажа, вернеш, што забраў:
I дом, і клець, і ток, і хлеў, і восець,
Каня, карову, сем вазоў дабра,
I тры свінні, і курыц дваццаць восем!..
Усё з цябе я, кажа, спаганю!
За усё спытаю - і па поўнай мерцы!
За вывезеную ў Сібір сям'ю,
За смерць дзяцей, за вечны боль у сэрцы!..»

Я к у б

А што Адам?

В о л ь к а

А той яму: «Змітрок!
За што ты хочаш мець са мной разборку?
Я не ссылаў цябе адсюль, браток,
I ні драбка не ўзяў з твайго падворку.
Хіба не памятаеш, як было?
Прычым жа я? Ну быў я старшынёю.
Але - пасведчыць можа ўсё сяло:
Перад табой віны няма за мною!..»

Я к у б

Ну, што ж... Вайна пачнецца ў Слабадзе.
Не з немцамі, а між сабой... Баюся,
Што Цвэк рахункі даўнія звядзе.
Ён повен ярасці. Яму балюча.
Яму занадта шмат зрабілі зла.
Калі не толькі дом і гаспадарка,
А ўсё жыццё здрапежана датла –
Чакаць ад Цвэка іншага не варта.
На гэту драму ты шырэй зірні.
Дзе разбураюцца асновы ладу,
Усталяванага паміж людзьмі, -
Там немінуча ўсё ідзе к распаду.
Усё: сям'я і быт, мараль і дух,
Давер і шчырасць, годнасць і сумленне.
Найстрашная ў жыцці з усіх разрух –
Вось гэта: душ і сэрцаў разбурэнне.
Распад і крах... Я добра помню дзень,
Калі забралі дзядзьку Міканора –
Ад хворай жонкі і малых дзяцей.
Ну а за што? I хто прынёс ім гора?

В о л ь к а

Тады казалі, што за шпіянаж:
Нібы насіў у лес шпіёнам весткі...

Я к у б

Ах, Волечка! Калі ўжо дзядзька наш,
Які тут сам наводзіў лад савецкі...

В о л ь к а

Дык а за што яго? Калі ўзялі -
То, пэўна ж, нейкая была прычына!

Я к у б

Была. Ён чуўся на сваёй зямлі
Гаспадаром. I быў арол-мужчына.
Лічыў абразай і цярпець не мог,
Калі яго прыезджы смэркуль браўся
Вучыць, што віка - гэта не гарох.
Ну і аднойчы, выпіўшы, сарваўся.
Абрэзаў смэркуля. «Адкуль, спытаў,
Ты гэтакі разумны прывалокся?»
I ўсё! I «ворагам народа» стаў.
Праз тыдні тры-чатыры дзядзька спёкся...
Жыццё ў грамадстве - як сярод ваўкоў:
Ні праўды, ні свабоды, ні маралі...
А ўсё таму, што колькі ўжо вякоў,
Як нашу Бацькаўшчыну ў нас забралі.

В о л ь к а

Ну, а цяпер? Што будзе ў нас цяпер,
Калі прыйшлі, як ты завеш іх, швабы?
Мірон сказаў, што фашыстоўскі звер
Страшней, чым воўк, нам пахрабошча скабы.

Я к у б

Фашысты — гэта цёмны, дзікі зброд
Падонкаў, нелюдзяў, забойцаў, злыдняў.
Іх мэта — мірны, добры наш народ
Зрабіць рабочаю скацінай, быдлам.

В о л ь к а

Калі я ўбачыла іх першы раз,
Так улякнулася - аж закрычала.
Чужая страшна сіла іх для нас,
Чужая сытамордая навала.

Я к у б

Ну так, чужая... Іменна таму
I трэба ўсім нам за сваё трымацца.
Каб кожны з нас, наўперак усяму,
Жыў на Радзіме, як дзіця пры матцы.
Што будзе ў нас, пытаеш? Божы суд
Нам невядомы. О, калі б мы зналі -
У гэты век няшчасцяў і пакут -
Што нас чакае і што будзе з намі!...
Але нам спаць ужо даўно пара:
Раздзейкаліся, як дзяды на прызбе.
Вось-вось і морак паплыве з двара
I ў вокны сонейка праменнем пырсне.
Ідзі, кладзіся. Добрых сноў табе!
А я падамся ў свой бярлог, на вышкі.
Як марыў там я - выспацца ў капе!
I вось — начуў мой голас Усявышні...