Паланэз Агінскага [Лірыка. Паэмы. 1996 – 2002]

Журботны верасень. Ужо другі
Пад акупацыяй разбойнай зграі.
Усё шырэй крывавыя кругі
I там і сям расходзяцца па краі.

Мірон у пушчы дзесь яшчэ з вясны.

Бацькоў праведвае ўначы, патайна,
Каб бачылі, знябыўшыся, яны,
Што сын жывы, ліхой бяды не стала.

I з Волькай, баючыся злых вачэй,

Ён сустракаецца ўначы і ўпотай.
Пабачацца - і ёй крыху лягчэй
Спраўляцца з думкамі, з тугой-самотай.

А думак шмат, а думкі ўсё растуць.

I асабліва з тых начэй улетку,
Калі Якуб стаў уставаць на стук
I некуды хадзіць унепрыкметку.

Куды - ёй нават боязна спытаць.

Бацькі таксама не крануць і словам,
Адно з трывогай, з болесцю глядзяць,
Як усё больш ён робіцца нервовым.

Быў не курыў ужо - цяпер ізноў

Пачаў круціць цыгаркі з самасаду.
А то - на шлях уставіцца ў акно
I не адводзіць ад яго пагляду.

Зімой Якуб па прапанове ўлад

Настаўнічаў у пачатковай школцы.
За сімвалічны, але ўсё ж аклад.
I«гарцамі» даплачвалі вяскоўцы.

Мірон на службу гэту не пайшоў

I нейк спытаў з усмешкай нездаровай:
«Чаму й па чым ты вучыш малышоў?
Чытанкі ж нашы ўсе пад забаронай...»

«Мае чытанкі ўсе ў маёй душы:

Купала, Колас, Багдановіч, Цётка,
А першы - Багушэвіч... Дух чужы
Не ўвойдзе ў дзетак. Толькі голас продкаў!..»

Калі апошні ўжо зары ласкут

Пагас над лесам - стол накрыла маці.
Пасля вячэры папрасіў Якуб
Не разыходзіцца, пабыць у хаце.

Я к у б

Я засмучу вас, любыя мае, —
Вас, мама, тата, і цябе, сястрыца.
Бог выйсця мне з нягодаў не дае -
I я павінен лёсу пакарыцца.
Пакінуць мушу я на нейкі час,
Мо і надоўга, дом і кут свой родны.
Калі не знікну, не сыду ад вас -
Мне могуць вынесці прысуд смяротны.

М а р ы л я

А Божа мой! Што кажаш ты, сынок!
Ізноў прысуд? Якубачка! Дзіцятка!

С ц я п а н

Спакойна, маці. Слёзы на замок
Замкні. Наш род не з хліпкага дзесятка.
Кажы, Якуб, усё начыстату:
Што сталася? Адкуль такое раптам?

Я к у б

Вы чулі, як я з дому ў цемнату
Выходзіў і вяртаўся ледзь не ранкам.
Па выкліку, для перамоў, хадзіў.
Работу мне знайшоў Ванёк Загрэбін.
А ўчора ультыматум аб'явіў:
Або - або! Ці пойдзеш - ці застрэлім.

В о л ь к а

У партызаны? Дык ідзі, Якуб!

С ц я п а н

Не вытыркайся, Волька. Дай паслухаць.

Я к у б

Наадварот: на працу да прыблуд.
Фармальна - быць у швабаў на паслугах.
На справе - патайным агентам стаць,
Каб здабываць для партызан сакрэты.
I я сказаў — усё, што мог сказаць:
Што не па мне высокі гонар гэты.
Ні выкрадаць, ні віжаваць-сачыць,
Ні падслухоўваць - не магу, няздатны.
Апроч таго, каб немцы залічыць
Маглі мяне ў свой персанал у штатны, -
Яны спярша правераць на давер.
Правераць смерцю. I не раз, а дзесяць.
Завесці скажуць вось таго ў кар'ер
I расстраляць, а гэтага — павесіць.

М а р ы л я

Каб ты страляў і вешаў? А сынок!
А плюнь ты ў вочы ірадам праклятым!

С ц я п а н

Спакойна, маці. Нервы на замок
Замкні. Не будзе Занямонец катам.

Я к у б

Яны рашылі ўзяць мяне ў гужы:
Паколькі ты судом не апраўданы,
Дык вось ідзі і справай дакажы,
Што ты народу й партыі адданы.
Ванёк адкрыта даў мне зразумець:
Маўляў, упарцься, ды не забывайся,
I калі хочаш будучыню мець —
За прапанову нашую хапайся.

С ц я п а н

А ў лес, да іх, Ванёк цябе не зваў?

Я к у б

Не, ім агент патрэбен для выведкі.

В о л ь к а

Дык хай бы іншага каго заслаў!
Ці мала здатных на занятак гэткі!

Я к у б

Мяне лягчэй на службу ўладкаваць:
Рэпрэсаваны быў, даверу болей.
І мову швабаў знаю — не на пяць,
Аднак жа лепш, чым нас наўчылі ў школе.

С ц я п а н

Не бачу выйсця іншага, апроч
Як ты рашыў. Жыццё дало асечку.
Змазгуем так усё, каб заўтра ўноч
Ты знік. Каб ранкам быў ужо ў мястэчку.
У дзядзькі Тодара. Пабудзеш там,
Пакуль мы тут ачомаемся крыху...

Я к у б

Дакладна гэтак думаў я і сам:
Спярша ў мястэчка, а адтуль - у Рыгу.

М а р ы л я

У Рыгу?.. Божа! Аж за белы свет!

С ц я п а н

Спакойна, маці. Дай паслухаць сына.

Я к у б

Там сябар мой адзін жыве, паэт,
Нас нарадніла горкая часіна.
Сядзелі з ім у камеры адной.
Цяпер працуе ў Рызе ў выдавецтве.
Ён абяцаў апеку нада мной -
Там, калі тут не будзе дзе мне дзецца.

В о л ь к а

Якуб! А як - далей? А што пасля
Цябе чакае? Немцаў жа прагоняць!

Я к у б

Не ведаю. Хутчэй за ўсё - пятля,
Калі сабе не здрадзіць Занямонец.
Калі не стане брат твой халуём,
А будзе ўсімі сламі змагацца,
Каб наш крывіцкі, наш ліцвінскі дом
Не запрапаў ад нечысці і гадства...

В о л ь к а

Прабач, я плачу... Хто мне дасць адказ:
За што нам выпала такая доля?

Я к у б

Не трэба слёз. Бог не пакрыўдзіць нас.
Давай мы лепш спяём з табою, Воля.
Наш Паланэз Агінскага. Давай!
Для мамы з татам. I для Беларусі.
Авось пачуе і - ад краю ў край –
Падхопіць? Га? Каб не гібець у скрусе.

С ц я п а н

А гэта добра ты надумаў, сын.
На развітанне песня лепш, чым слёзы.
Спявайце, можа, вашы галасы
I Госпад Бог пачуе праз нябёсы.

М а р ы л я

Адно нягромка, дзеткі, каб людзей
Не насцярожылі сваім пяяннем.

Я к у б

За гэту песню веры і надзей
Я ўжо адбыў, матулька, пакаранне...

Я к у б і В о л ь к а

(пяюць)
Край ты наш крывіцкі, родны край!
Зямля дзядоў спаконная!
Не трэба нам ніякі іншы рай,
Апроч цябе, зямля, - зялёная,
Блакітная, спакойная.

Толькі будзь сама сабой,

Заўсёды будзь сабой,
Павек вякоў - сабой,
Павек вякоў свабоднай будзь,
Свабоднай будзь!
З няволяю ліхой,
Няволяю праклятаю не знайся!

Ведай, што

Касцьмі паляжам мы,
Касцьмі паляжам мы,
Касцьмі паляжам мы, -
А вера матчына
Не будзе страчана,
Не будзе страчана,
Не будзе страчана,
Не будзе!

Край ты наш ліцвінскі, родны край!

Навек нам Богам дадзены!
Ты толькі вер і помні, вер і знай:
Што завяшчалі нам дзяды і прадзеды –
Таму не здрадзім мы!

Толькі будзь самім сабой,

Заўсёды будзь сабой,
Павек вякоў - сабой,
Павек вякоў свабодным будзь,
Свабодным будзь!
З няволяю ліхой,
Няволяю праклятаю не знайся!

Ведай, што

Касцьмі паляжам мы,
Касцьмі паляжам мы,
Касцьмі паляжам мы,
А вера матчына
Не будзе страчана,
Не будзе страчана,
Не будзе страчана,
Не будзе!