Паланэз Агінскага [Лірыка. Паэмы. 1996 – 2002]

Праз колькі дзён пасля таго, як знік
Якуб і ў страху млелі Занямонцы,
Што будзе з імі? - ноччу цень прынік
Да шыбы, і пачуўся стук нямоцны.

Сцяпан чакаў яго й не спаў таму,

Забожкала адразу ж і Марыля.

С ц я п а н

Спакойна, маці. Я адзін яму
Скажу як след, усё, як гаварылі

Выходзіць у двор.

Ванёк? Ого, хто у мяне ў двары!

Шаноўны госць, а не які пракуда.

В а н ё к

Прабач, ты не патрэбен нам, стары.
Якуб патрэбен нам. Пакліч Якуба!

С ц я п а н

Дык а яго ж няма! Яшчэ ў чацвер
У Мінск паехаў; і застрэў там дзесьці.

В а н ё к

Што-што? У Мінск? Не гарадзі чарцей!
Заві сюды! Размову будзем весці.

С ц я н а н

Я не хлушу табе. Няма яго.
Паехаў. Мы ўжо за яго баімся...

В а н ё к

Паехаў, значыць? Да каго й чаго?

С ц я п а н

Сказаў, дзяўчына дзесь жыве ля Мінска.

В а н ё к

Мірон! Ты чуеш, што ён тут чаўпе?
Здурнеў стары ці мае нас за дурняў?

З-за вугла хаты выходзіць Мірон.

Твой сын, - запомні, што кажу табе, -

Са смерцю ў хованкі гуляць задумаў.
Дык вось: калі праз роўна тыдзень ён
У гэтую ж пару не будзе дома –
Паплаціцеся вы. Усёй сям'ёй.
Вас незайздросная чакае доля.

С ц я п а н

Калі прыедзе, дык... А калі не?
А калі дзе яго схапілі немцы?

В а н ё к

Стары! Замоўкні і не злуй мяне.
Калі ён збег - вам страшна адрыгнецца.
Усё! Хадзем, Буёк! Ці ты яшчэ...
Ну-ну! Пагавары з сваёй красуняй.
Ды не зявай! Бо і яна ўцячэ.
А бацька выдумку табе падсуне.

М і р о н

Прашу ў маё не лезці, камандзір, -
Ты ж знаеш: хамства я цярпець не буду.

В а н ё к

Даю табе не болей дзвюх гадзін.
Сыходзімся на ўзлессі, каля дубу.

Ванёк знікае. З хаты выходзяць Марыля і Волька.

М а р ы л я

(плачучы)
Міроначка! Мы чулі, што сказаў Ванёк...
Мы тут стаялі, за дзвярыма.
За што ты, Божа, так нас пакараў?!.

С ц я п а н

Ну, не заводзься, памаўчы, Марыля.
Заходзь у хату, што ж мы тут стаім...

М і р о н

Не, мне няможна... Я хацеў бы толькі
Наконт Ванька... Вы не жартуйце з ім.
Ён - бальшавік жалезнай загартоўкі.
Там, дзе датычыць нашай барацьбы,
Ён не саступіць нават маці роднай.
Я, Волечка, хацеў бы сапраўды
Пагаварыць з табой, калі ты згодна.

С ц я п а н

Ну а чаму ж вам не пагаварыць!

М а р ы л я

Пагавары, дачулечка... А можа,
Мірон табе падкажа, як нам быць?
Як выбрацца з бяды? Ой, Божа, Божа!..

Сцяпан і Марыля ідуць у хату.

М і р о н

Хадзем на загуменне, там цяпер
Наўрад ці можна на каго нарвацца.

В о л ь к а

Мірон... Я ўся - нібы загнаны звер:
Так страшна мне, што ты пачнеш пытацца...

М і р о н

Пачну, вядома, калі ты сама
Мне не раскажаш, як заўсёды, шчыра.
Там, дзе даверу поўнага няма,
Зліць у адну дзве праўды немагчыма.

В о л ь к а

Я ведаю... Да гэтага й ідзе.
Я ўжо адчула - там, у сэрцы недзе,
Што подлая вайна нас развядзе,
Што шчасця мне не знаць на гэтым свеце.

М і р о н

Ты што гаворыш? Ты гэта ўсур'ёз?
Сяброў бяда не дзеліць, а збліжае.
Я веру ў наш адзін вялікі лёс.
I мне твая пакута — не чужая,
Чаму ж ты так падумала? Чаму?
Што брат адмовіўся дапамагчы нам?
Дык знаеш... Трэба ўталкаваць яму,
Дзе ў гэткі час належыць быць мужчынам.
А як іначай? Страшная вайна
Ідзе. I ёй канца яшчэ не бачна.
У гэткі час, зараначка, адна
Ва ўсіх у нас павінна быць задача:
Разбіць і выгнаць з роднае зямлі
Фашысцкіх катаў, нелюдзяў-забойцаў.
Такі настрой і ў вашае сям'і
Павінен быць - у доме Занямонцаў.

В о л ь к а

Мірон! Ці ж мы супроць, каб іх прагнаць?
I калі трэба ад мяне падкрэпа -
То табе я гатова памагаць,
Адно не знаю, чым і як канкрэтна.

М і р о н

Не знаеш як? Найлепшая твая
Падкрэпа ў губках... Ой, як памагае!
Абдымае і цалуе Вольку.

В о л ь к а

Не трэба, любы мой. Ты ж бачыш, я –
Уся здранцвелая... Як нежывая.
Мяне й дагэтуль браў за сэрца страх,
Ну а цяпер, пасля Ваньковай грозьбы...

М і р о н

Прасі вярнуцца брата. Як сястра -
Прасі. Тваёй ён не адхіліць просьбы.

В о л ь к а

Які няшчасны ён у нас! Які
Пракляты лёс вядзе яго праз церні!
Больш трох гадоў пачвары-павукі
З яго смакталі кроў неміласэрна.
Ну, а за што? Скажы, за што, Мірон?
За што яму навек жыццё зламалі?
Калі б ты толькі знаў, як любіць ён
Наш родны край! Калі б усе вы зналі!..

М і р о н

Сягоння мала, Волечка, любіць.
Сягоння трэба ратаваць Айчыну.
Браць зброю ў рукі і прышэльцаў біць,
А не шукаць якуюсьці прычыну,
Каб адсядзецца ціхенька ўбаку...
I я, прабач, не разумею ўсё-ткі,
Чаму не можа быць там і Якуб,
Дзе школьныя сябры і аднагодкі?

В о л ь к а

I ты не разумееш... Нават ты.
Ён павукоў баіцца. Лап іх цэпкіх.
Ён павучынай іхняй праваты
Павек не прыме. Хоць шчапай на шчэпкі.

М і р о н

Чым больш ты кажаш і тлумачыш мне,
Тым больш загадак... Нешта з намі стала.
Даруй мне, я - салдат, я - на вайне.
Мне, можа быць, і думаць часу мала,
Пазаўчарашняй ноччу наш атрад
Браць гарнізон хадзіў. I нас спасцігла
Няўдача. Не ўзялі. I ў лес назад
Не ўсе прыйшлі. I злосць яшчэ не сціхла.
Якіх мы слаўных страцілі сяброў!
У ліку іх - і камандзіра роты.
А ты - пра нейкіх страшных павукоў,
Пра нейкіх злыдняў чорт якой пароды...

В о л ь к а

Мірон! Чакай... I ты назад, у лес,
Мог... не прыйсці? I мы б цяпер з табою...

М і р о н

Не, я не мог, не! Покуль ты жывеш -
I я жывым вяртацца буду з бою.
Прабач, пара мне ўжо... Яшчэ ж хачу
Сваім старым пастукаць у аконца...

В о л ь к а

Мірон... Я так цябе не адпушчу...
Ты... пацалуй мяне... I моцна-моцна...