Пасля Жыццё

не было нічога. Толькі на дне стаяла чорная вада ад даж-джу ці, можа, набралася зьнізу, мясьціна тут была нізкая, лічы, ужо забалаць. Тады яна памалу павалаклася ўздоўж бруствера, насыпанага з чорнай балотнай зямлі, ён быў тут дбайна разгорнуты, падраўняны і бясконца цягнуўся кудысь па-над тарфянішчам. У адным месцы Серафімка з апас-кай пераступіла тоўсты смаляны провад, што вёў па зямлі на пагорак да таго месца, дзе чарнеліся спарышы-варонкі ад снарадаў. Трошкі далей, у траншэі, ляжалі на земляной палічцы дзьве вялізныя шпулькі з гэткім жа таўстым прова-дам, – адна наматаная даверху, а другая амаль пустая. Мясь-цінамі на брустверы і ў дне было густа, нібы з меху, насыпа-на гільзаў, – пустых, бяз куляў, некаторыя з іх пазелянелі ўжо ад вільгаці, другія мокрымі круглякамі жаўтлява бліс-калі ў гразі. Дзе-нідзе бялелі крапачкі скрываўленых мокрых бінтоў, паразматляных ветрам па брустверы, у йржэўні-ку. Скрозь чарнелася перакапаная выбухамі зямля, на касагорыне не засталося жывога месца ад выбухаў і варонак. Але людзей тут нідзе не было, ні жывых, ні забітых; мусіць, людзі сышлі ўсе кудысь, як аціхла бойка. Хоць у навакольлі не зьявілася яшчэ ніводнага немца, але Серафімка прадчувала, што перамаглі немцы: усю мінулую ноч на брукаванцы за тарфянішчам гуло да сьвітаньня – усё там ехала, перла, сунулася на ўсход. Значыць, нашыя адступілі.

То азіраючы перакапанае вайной навакольле па-над тар-фянішчам, то зазіраючы ў траншэю, дзе трохі глыбейшую, а дзе зусім мелкую, да калена, Серафімка набрыла на нейкі траншэйны тупічок з пагорачкам на паверхні, які быў сьвежа абкладзены дзірваном, – нібы вялікая магіла акрай тран-шэі. Сьпярша яна мякка ступіла босымі нагамі на той пагорак і, схамянуўшыся, сышла назад, каб абыйсьці яго. Тады пераскочыла нешырокую траншэйку і аж скаланулася

ад нейчага голасу, што глуха прагучэў нібыта з-пад зямлі. Як паглядзела назад, дык і зусім жахнулася ад таго, што ўбачыла: ззаду ў глыбіні траншэі, трымаючыся адстаўленай рукой за земляную сьцяну, з пісталетам у другой стаяў чалавек у непадпяразанай чырвонаармейскай форме; ягоная галава і вочы былі тоўста абкручаны брудным бінтом, доўгі канец якога матляўся ад ветру па скрываўленым пля-чы ў зялёнай дыяганалевай гімнасьцёрцы. Чалавек, зьнеру-хомеўшы, напружана ўслухаўся і адчайна-сурова вымавіў:

– Стой! Кто тут? Не подходить! Стреляю!

«Ай, божачкі мае!» – палахліва падумала Серафімка, ня ве-даючы, як адазвацца, ці лепей, не адзываючыся, уцякаць ад-сюль, пакуль той ня згледзеў яе і не застрэліў…

– Жанчынка я, тутэйшая, – дрыготкім ад хваляваньня голасам урэшце адазвалася Серафімка.

Чалавек трохі змоўчаў, падумаў, пераступіў у траншэі, але руку з пісталетам не апусьціў.

– Женщина? Одна?.. Отвечай быстро!

– Дык адна ж…

– Кто еще есть?

– Дык нікога ж. Адна во іду.

– Так. Подойди ближе! – строга загадаў чалавек, і Серафімка, ступаючы па мяккім брустверы, падышла на тры кро-кі бліжэй.

– Где немцы?

– А хто ж іх ведае. Пакуль што няма тутака.

– А наши?

– Дык і нашых няма. Нідзе нікога.

– Да? – глуха прамовіў чалавек і абвяла прысланіўся пляч-мі да сьцяны траншэі. Мусіць, стаяць яму было нязручна, ці ён аслабеў ад раны і змоўк. Серафімка таксама маўчала, адчуваючы цяпер нейкую сваю залежнасьць ад гэтага небаракі і пільна разглядвала яго. Але забінтаваны твар чалавека ня шмат даваў ёй зразумець, хіба цьвёрдыя, даўнавата ня голеныя пашчэнкі сьведчылі пра яго ня дужа маладыя га-ды ды нейкія блішчастыя значкі ў чорных пятліцах на каў-няры – азначалі, што ён ня просты, не радавы чырвонаармеец, а мусіць, які камандзір.

– Женщина, ты мне должна пособить, – спакойней, але

з ранейшаю натужнасьцю сказаў чалавек і змоўк другі раз.

– Дык я ж, калі ласка, – нібы нават узрадавалася Серафімка. – Што вам?

– Чего мне? – перапытаў чалавек і сеў, нібы рухнуў у дно траншэі. – Плохо мне! Вот… И чего-либо поесть…

– Добра. Толькі я зьбегаю, тут недалёка. Вы пачакайце.

– Но чтоб без обмана. И не вздумай кого привести. Застрелю всех.

– Добра, – сказала Серафімка.

З нечаканай палёгкай яна шыбавала па касагорыне ўгору і згадвала, што ў хаце, здаецца, яшчэ быў акрайчык счарсь-цьвелага хлеба і паўчыгунка зваранай бульбы за засланкай… Сёньня яна нічога ня ела, мусіць, ня ела і ўчора, а тыя дні наогул было не да яды, і гэта неяк не турбавала яе. Але во цяпер затурбавала – чым яна накорміць гэтага чалавека? Можа, зварыць сьвежай бульбачкі, у сенцах было паўвядзер-ца салёных агуркоў, а ў кубле яна ашчаджала з вясны пару кавалкаў ёлкага леташняга сала. Але галоўнае, мабыць, яму трэба памагчы з вачыма. Ён жа, вельмі падобна, сьляпы, дык як жа ён сам-адзін? Трэба доктара. Толькі дзе той доктар? Да мястэчка адсюль дваццаць два кіламетры, як цяпер да яго дапяцца? Ды па такім часе ці застаўся там доктар? Пэўна, падаўся з войскам?..