Планета малпаў (на белорусском языке)

Цяпер навуковым кiраўнiком iнстытута быў Карнэлiй. Заюса звольнiлi, даўшы яму, зрэшты, iншы важны пост i ўзнагародзiўшы яшчэ адным ордэнам, а на яго месца назначылi Зiрынага жанiха. У вынiку адбылося амаладжэнне навуковых кадраў i iстотнае павелiчэнне колькасцi вучоных-шымпанзэ, што адразу ж узняло актыўнасць ва ўсiх сектарах. Зiра стала вучоным сакратаром новага кiраўнiка.

Ну а я цяпер удзельнiчаў у работах Карнэлiя не як падвопытны трус, а як супрацоўнiк. Праўда, Карнэлiй дамогся гэтага з вялiкай цяжкасцю, зламаўшы супрацiўленне Вялiкага Савета. Вiдаць, улады дагэтуль вельмi неахвотна прызнавалi маю сапраўдную сутнасць i паходжанне.

Я хутка адзеўся, выйшаў са свайго пакоя i накiраваўся да будынка iнстытута, у якiм сам колiсь быў палонным, да сектара Зiры, якiм яна ўсё яшчэ кiравала, нягледзячы на свае новыя абавязкi. Са згоды Карнэлiя я вёў там сiстэматычныя назiраннi за людзьмi.

I вось я ў зале з клеткамi, спакойна iду па праходзе памiж iмi як адзiн з гаспадароў гэтае планеты. Цi ж трэба казаць, што я заходжу сюды часта, нашмат часцей, чым гэта неабходна для маiх даследаванняў? Часам акружэнне малпаў пачынае стамляць мяне, i я знаходжу тут своеасаблiвы спакойны прыстанак.

Палонныя цяпер выдатна мяне ведаюць i слухаюцца. Цi адрознiваюць яны мяне ад Зiры або вартаўнiкоў, якiя прыносяць iм ежу? Мне хацелася б у гэта верыць, але я сумняваюся. Вось ужо месяц я працую з iмi, але мне ўсё яшчэ не ўдаецца навучыць iх хоць нечаму больш складанаму, чым звычайныя трукi, якiя можа выконваць любая добра выдрэсiраваная жывёлiна. Аднак я iнстынктыўна адчуваю, што яны здольныя на большае.

Я хацеў бы навучыць iх гаварыць. Гэта для мяне пытанне гонару. Вядома, пакуль што нiчога не выходзiць: толькi некаторым палонным удаецца паўтарыць за мною два-тры аднаскладовыя спалучэннi - гэта ж могуць рабiць i некаторыя зямныя шымпанзэ. Гэта не надта абнадзейвае, але я не адступлюся. Што надае мне веры, дык гэта настойлiвасць, з якою палонныя стараюцца цяпер злавiць мой позiрк. Вочы ў iх апошнiм часам сталi нейкiя iншыя, i мне здаецца, я ўлоўлiваю ў iх цiкаўнасць, якая iдзе спакваля на змену тупому звярынаму недаўменню.

Я павольна абыходжу аддзяленне, спыняюся перад кожнаю клеткаю. Размаўляю з палоннымi - ласкава i цярплiва. Яны ўжо прывыклi патроху да гукаў мовы. Выдае на тое, што яны мяне слухаюць. Спачатку я размаўляю з iмi некалькi хвiлiн, потым прамаўляю асобныя кароткiя словы, паўтараю iх шмат разоў, спадзеючыся хоць нешта пачуць у адказ. Вось палонны з цяжкасцю вымаўляе адзiн склад, але больш ад яго сёння нiчога дамагчыся не ўдаецца. Ён хутка не вытрымлiвае напружання i падае на салому, нiбыта пасля надзвычай цяжкае працы. Я ўздыхаю i пераходжу да наступнага. Нарэшце дабiраюся да клеткi, у якой марнее самотная Нова. Ва ўсякiм разе, мне, чалавеку Зямлi, здаецца, што яна павiнна быць самотная, i я намагаюся адшукаць гэтае пачуццё на яе дзiвосна прыгожым i невыразным твары. Зiра не падсялiла да яе другога мужчыну, i я ёй за гэта ўдзячны.

Я часта думаю пра Нову. Мне цяжка забыцца на праведзеныя з ёю гадзiны. Але нi разу яшчэ пасля свайго вызвалення я не ўваходзiў да яе ў клетку: стрымлiвае пачуццё чалавечае годнасцi. Хiба ж яна не жывёлiна? Я бываю цяпер у вышэйшых навуковых колах, i падобная сувязь проста немагчымая. Згадваючы нашую нядаўнюю блiзкасць, я чырванею. З тае пары, як я змянiў лагер, я нават забаранiў сабе быць з ёй больш зычлiвым, чым з астатнiмi яе сародзiчамi.

I ўсё ж такi я вымушаны прызнаць, што яна ўяўляе сабою першакласны экземпляр тутэйшай чалавечай пароды, i гэта радуе мяне. Я дамагаюся з ёю большых поспехаў, чым з астатнiмi. Пры маiм наблiжэннi яна падыходзiць да кратаў, i твар у яе скажаецца грымасаю, у нечым падобнаю на ўсмешку. Перш чым я паспяваю загаварыць, яна спрабуе вымавiць чатыры-пяць вывучаных ёю складоў. I стараецца зрабiць гэта як мага лепш. Цi азначае гэта, што яна ад прыроды больш здольная за астатнiх? Або папярэднi кантакт са мною развiў яе i зрабiў падатлiвай на мае ўрокi? Апошняе меркаванне падабаецца мне больш, бо лашчыць трохi маё самалюбства.

Я прамаўляю яе iмя, потым сваё, указваючы пальцам то на яе, то на сябе. Яна паўтарае мой жэст. Але раптам я бачу, як твар у яе ўмомант скажаецца злосным выскалам, i ў тое ж самае iмгненне чую ў сябе за спiнаю цiхi смех.

Гэта Зiра незласлiва жартуе з маiх намаганняў, а яе прысутнасць заўсёды раз'юшвае Нову. Разам з Зiраю прыйшоў Карнэлiй. Яго дужа займаюць мае спробы, i ён часта наведвае мяне, каб пацiкавiцца вынiкамi. Але сёння ён з'явiўся з iншаю мэтаю. Выгляд у яго вельмi ўсхваляваны.

- Улiс, а вам не хацелася б зрабiць са мною невялiкае падарожжа?

- Падарожжа?