Прарок для Айчыны

Алесь Петрашкевіч Прарок для Айчыны

Гістарычная драма

Дзейныя асобы

Скарына Францыск.

Максім Грэк.

Жыгімонт I Стары — кароль Польшчы і вялікі князь Вялікага княства Літоўскага.

Бона Сфорца — каралева.

Гаштольд — канцлер.

Ян — епіскап віленскі.

Альбрэхт — герцаг прускі.

Вартаўнік.

Чалавек у чорным.

Маргарыта — жонка Скарыны.

Раман — пляменнік Скарыны.

Iван — брат Скарыны.

Бабіч Якуб — найстаршы бурмістр Вільні.

Астрожскі Канстанцін — гетман Вялікага княства Літоўскага.

Гусоўскі Мікола — паэт.

Лонгій Мацей — павераны Скарыны.

Скаргардыян Валянцін — бурмістр Познані.

Войт.

Лаўнікі і радцы.

Дзея першая

I

Познань. У цеснай вязніцы на драўлянай лаве, прыкаванай да сцяны, сядзіць Скарына. Замест вопраткі на небараку лахманы. Ён паднімае галаву, прыслухоўваецца. Здалёк чуецца сумная-сумная песня.

Як было ў мамкі да тры донькі,
Да пайшлі ж яны ў бор па ягадкі.
Адна донька ўтапілася,
Другую доньку звяры з’елі.
Другую доньку звяры з’елі,
Трэцюю доньку татары ўкралі…

Скарына сціскае галаву рукамі. Лязгаюць запоры. Адкрываюцца дзверы. Уваходзіць Вартаўнік. Ён прыносіць ваду і хлеб і моўчкі падае вязню. Той бярэ прынесенае, з удзячнасцю схіляе галаву. Есць няспешна, з павагаю да вады і хлеба. Вартаўнік назірае за ім.

Вартаўнік. Чы пан зна цэнэ хлеба?

Скарына. Так, пан ведае цану хлебу…

Вартаўнік (пасля паўзы). Валацуга?..

Скарына. Валацуга… ды яшчэ які…

Вартаўнік. Далёканька ж цябе занесла, нябога…

Скарына. Мяне яшчэ не так заносіла…

Вартаўнік. Выходзіць, пабачыў свету?

Скарына. Пабачыў, хоць і не так многа, як бы хацелася…

Вартаўнік. I дзе ж цябе яшчэ нялёгкая насіла?

Скарына. Калі мне было гадоў 14, занесла ў Кракаў да палякаў, а як споўнілася 17, падаўся я ў Капенгаген да датчан, пасля 22-х апынуўся сярод італьянцаў у Падуі, адтуль накіраваўся ў Прагу да чэхаў, у 27 вярнуўся дамоў, потым занесла мяне ў Вітэнберг да немцаў, у Кёнігсберг да прусакоў, а зараз, як бачыце, у Познань зноў да палякаў. Між іншым, Маскву таксама не абмінуў…

Вартаўнік (з зайздрасцю і недаверам). Палётаў, голуб!..

Скарына. Палётаў бы яшчэ, ды крылы звязаны…

Вартаўнік (нечакана). I ўсюды краў?..

Скарына (здзіўлена). Чаму краў?..

Вартаўнік. Каб папрасіць, трэба ж ведаць па-нямецку, і па-дацку, і па-чэшску! А італьянцы?!.

Скарына. Я яшчэ магу прасіць па-руску, па-грэчаску, па-яўрэйску і на… латыні…

Вартаўнік (з недаверам). Трапляліся мне прахвосты, а такіх, як ты, яшчэ не было!

Скарына. I не будзе!.. А мо ў наступным стагоддзі і народзяцца…

Вартаўнік. Але ж ты нарадзіўся?..

Скарына. Я апярэдзіў час… Гадоў гэтак на сто — паўтараста.

Вартаўнік. Прахвост няшчасны!..

Скарына (без крыўды і нават з усмешкай). Памыляешся, шаноўны. Перад табой чэсны і… даволі шчаслівы чалавек…

Вартаўнік. Блазнаваты ты, а не шчаслівы. I ўпякуць цябе паны суддзі за валацужніцтва туды, дзе ты яшчэ не быў…

Скарына. Мяне не за валацужніцтва, мяне за даўгі ўпякуць.

Вартаўнік. I многа ты напазычаў?

Скарына. Кажуць, нібыта 206 коп грошаў.

Вартаўнік (аж прысеў). Колькі?!.

Скарына. 206 коп.

Вартаўнік. Дык гэта ж статак коней. Такіх грошай у Лазара з Мойшам не будзе!

Скарына. Будзе!.. Калі з мяне суд спагоніць, то ў Лазара і Мойшы будзе больш якраз на 206 коп.

Вартаўнік (з іроніяй). А ты часам не Радзівіл будзеш? Ці мо сам Сапега?..

Скарына. Бяры вышэй!

Вартаўнік. Дык жа некуды браць… вышэй.

Скарына. Сапраўды, вышэй некуды…

Вартаўнік. Ілгаць, братка, таксама трэба ўмець…

Скарына. Бадай што, трэба…

Вартаўнік. Тут і сумнявацца няма чаго, бо затаўкуць… Хочаш анекдот?.. Не бойся, не пра караля з каралеваю…

Скарына. Калі не пра караля, то хіба што…