Прарок для Айчыны

В а р т а ў н і к. А-а-а... Петрачок у нас у Полацку быў, сусед, рукавы такі чалавек. Адначасова мог канём правіць, бручку грызці і малую патрэбу спраўляць. Хуценькім Петрачком і празвалі.

С к а р ы н а. Дык я ж яго ведаю. Не раз на чужыне ўспамінаў небараку, калі сам не ведаў, за што раней ухапіцца. І вучня свайго Пятра Мсціслаўна Хуценькім Петрачком называў, калі той адначасова кідаўся і фарбу варыць, і набор ліць, і гравюру рэзаць.

В а р т а ў н і к. Можа, твой Мсціславец і яшчэ што такое незразумелае мог, а наш палачанін толькі тое, што я пералічыў...

С к а р ы н а (нечакана). А раптам мальцы з дарогі саб'юцца, не даедуць...

В а р т а ў н і к. Мае мальцы саб'юцца?!. Лявонка ўжо звечара дома - Анэлька не нарадуецца, а за Андрэйку непакоіцца і нават плача - бог ведае, дзе тая Вільня і што там за біскуп. Ведаў я аднаго - за вярсту на казе не пад'едзеш.

С к а р ы н а (ускоквае з месца). Лявонка вярнуўся з Гданьска?!.

В а р т а ў н і к. І не адзін - калі ўсё будзе ціха, прывяду я табе сёння пляменніка.

Скарына абдымае Вартаўніка, цалуе яго.

Не абдымайся - я не баба і тым больш не дзеўка. А пляменнік прасіў, каб ты напісаў усе паперы, якія нам у судзе на карысць будуць. Я, кажа, у судовых

справах ні выплюнуць ні праглынуць.

С к а р ы н а. Затое мне ў іх давялося не аднаго сабаку з'есці.

В а р т а ў н і к. Тады пішы і мяркуй, як мы за тваю адседку некаму бакі намнём.

С к а р ы н а. (весела, узбуджана). Ды давядзецца ўжо!.. (Ціха.) А пляменніка Рамана сюды не вядзі - пастка ўсім тром. Закрыецца - не вылезем.

В а р т а ў н і к. Сапраўды, гэта нікому не ў шапку, як нячысцік падкоціцца. (Вяртаецца, вымае з-за пазухі скрутак.) Аладкі з'ясі. Анэльчыны, з макам.

С к а р ы н а (бярэ скрутак). Еш дурань, бо то з макам...

В а р т а ў н і к. Не забыўся полацкай прымаўкі?..

С к а р ы н а. Памятаю...

Вартаўнік выходзіць. Грымяць запоры.

Сцэна зацямняецца.

ІХ

З успамінаў Скарыны

Кёнігсберг. Герцаг Альбрэхт праглядае ліст з падвешанай да яго пячаткай.

З'яўляецца Скарына.

С к а р ы н а (з паклонам). Рады вітаць вас, пан герцаг...

А л ь б р э х т. Рады вас бачыць, шаноўны доктар. Мне ўчора сказалі, што вы атрымалі ад сваіх блізкіх нядобрую вестку, якая вымагае часовага ад'езду

з Кёнігсберга.

С к а р ы н а. Так, ваша міласць, і толькі таму, каб знайсці справядлівасць у судзе і абараніць свае маёмасныя правы, парушаныя несумленнымі людзьмі... Хоць больш за ўсё мяне занепакоіла раптоўнае нагоршанне здароўя жонкі... Пры ёй двое

малых.

А л ь б р э х т. Вельмі вам спачуваю.

С к а р ы н а. Шчыра дзякую.

А л ь б р э х т (крыху напышліва). Спадзеючыся на наша хуткае спатканне, калі вы вернецеся да нас сям'ёю, і пацвярджаючы нашы самыя сардэчныя да вас адносіны, мы рады дапамагчы вам нашай просьбаю да слаўнага друга нашага канцлера Гаштольда быць да вас уважлівым і спагадлівым.

С к а р ы н а. Сардэчна дзякую вам.

А л ь б р э х т. Мне надзвычай прыемна зачытаць наша пасланне да пана канцлера, каб тым самым яшчэ раз выказаць нашу вам глыбокую павагу і самыя высокія ацэнкі вашай годнасці. І не доўгага нашага знаёмства было дастаткова, каб мы палюбілі вас назаўсёды.

С к а р ы н а. Вельмі крануты. Вельмі...

А л ь б р э х т ( не гучна, але ўрачыста чытае пасланне). «У абарону пана Францыска Скарыны з Полацка, доктара медыцыны.

Да пана Гаштольда, 16 мая.

Паклон шлём і ўсякае зычанне са шчырай гатоўнасцю нашай да ўчынення рознага роду міласцей. Знакаміты і высакародны, з выдатных сяброў найдаражэйшы.

Не так даўно прыбыў пад нашу ўладу выдатны і шматвопытны муж Францыск Скарына з Полацка, доктар прыгожых мастацтваў і медыцыны, даравіты выкладчык, падданы Вашай высокай Міласці і найслаўнейшага горада Вільні грамадзянін. Звярнуўшы

ўвагу як на яго сапраўдны і дзівосны талент, так і найвышэйшае майстэрства, якое ён дэманструе са здзіўляючым бляскам і вопытнасцю, якую набыў, відаць, не інакш як толькі праз сваю шматгадовую працу і падарожжы дзеля пазнання мноства ведаў,

мы міласціва прыпісалі яго да ліку і кола нашых падданых і верных мужоў і паставілі яго ў рад тых, да каго прыхільна адносімся...

Просім, каб вышэйназваны доктар Францыск, наш падданы і слуга, не быў пакінуты на волю лёсу, але, згодна з нашым пажаданнем і дзеля неабхоцнасці і нашага цеснага сяброўства, няхай Ваша слаўная Вялікасць будзе добры да яго, параіць і дапаможа ў яго справе з бесстароннасцю і справядлівасцю як чалавеку дастойнаму, рэкамендаванаму. За гэта мы Вам як сябру вельмі прыязнаму і ўсім Вашым з усякай рупнасцю і дбайнасцю

аддзякуем...

Дадзена ў Кёнігсбергу 16 мая 1530-га". ( Перадае грамату Скарыне.)

С к а р ы н а. Мне толькі і застаецца, што шчыраю і сумленнаю працаю пацвердзіць усё вамі сказанае.

А л ь б р э х т. Такое ж пасланне Віленскаму сенату я перадам вам перад ад'ездам.

Скарына схіляе галаву.

Сцэна зацямняецца.

X

Кракаў. Чалавек у чорным і Бона.

Ч а л а в е к у ч о р н ы м. Што ўдалося ў Кёнігсбергу?

Б о н а. Доктар зрабіў памылку, якую яму ніколі не выправіць.

Ч а л а в е к у ч о р н ы м. Дакладней!

Б о н а. Паверыў хлусні нашага выведніка і не паверыў каралю.

Ч а л а в е к у ч о р н ы м(настойліва). Дакладней!