Радкі і жыццё

Мы з Гешкам забрыдаем у крапіву, плачам.

Астравок-купіна на сажалцы. Ен рухаецца. На ім — «аерыны і чароціны. Да яго — блізка, і ён — наш. Пахаванне ката. Збіранне шаймораў (пабіліся з-за іх, і я плакаў).

Лугавіна каля рэчкі, па дарозе на Селішча. Месца для мяне (пяць-шэсць гадоў) ужо далёкае, а таму звабнае і загадкавае. На схіле лета палім кастры, нехта накладае вуголле ў бляшанку і раскручвае — здорава! А печаная бульба. Як меншаму мне дастаецца нямала крыўд, але яны ўспрымаюцца як нешта аб’ектыўна дадзенае — я з гэтым расту, і не можа быць іначай.

Я мог бы распісаць характары: былі пераросткі... На горках — акопы, ямы. Туды сцягваем міны, снарады, і мне даводзіцца скідваць іх у агонь. Страшна, але не гэта галоўнае. Пасля кожнага выбуху найперш гляджу, ці жывая ўнізе мая Муська. Але каровы мірна сабе пасуцца, пасуцца...

Бясконца далёкая і бязмежна блізкая далеч. Мы жывём у Будзёнаве. 3 Юркам Зезюлінскім ірвём памідорную расаду з клумбы — горка. Пасля нас лупцуюць — баліць. Мы чулі, што памідоры ядуць, але ж не ведалі, што ядуць не расаду.

29. 10.

Учора снег, і на траве ён ужо крыху затрымаўся. Панурае неба, кватэрны холад.

Ходзіш каля старых хат, паглядваеш — усё іншае. Другія і неба, і вада, і дрэвы. Вось тут жылі Саі. Для майго дзіцячага ўспрыняцця нешта недружалюбнае, але я з імі знаўся. Аднойчы гоняцца за мной мае заклятыя ворагі — Жэнька Назарэнка і яго хеўра. За што яны мяне ганялі, не ведаю. I вось я шмыгаю да Саяў і зашчыкваю дзверы на кручок. Дома толькі дзеці, збольшага — мае равеснікі. Прашу, але няўпэўнена: не адчыняйце. Адчыняюць, а нават і са зларадствам. I вось мяне выводзяць з хаты — тут біць нельга, строгае дыпламатычнае правіла. Вядуць. Праз вузкія праходы ка­ля бальнічных плоцікаў. I вось тут, выбраўшы момант, я штурхаю Жэньку, трашчаць штакеціны. Але нядоўгая радасць — мяне зноў схапілі, а тут яшчэ строгі выкрык: мяне ўгледзела Шатэрнік, урачыха. Непрыемнасць — скажа маёй маці. Выводзяць на вуліцу. Тут ужо іду сам. Нешта накшталт джэнтльменскага пагаднення: мяне не будуць трымаць, а я не павінен бегчы. Каб не ўмешваліся дарослыя. I тут новая непрыемнасць. Падыходзіць Наталля Васільеўна Нальгачова.

— Варлен, ты што робіш?

Тут я павінен спыніцца, і мае канваіры спыняюцца таксама, што паробіш.

— Ды вось гуляем.

— Дык ты, калі ласка, хуценька схадзі да мамы ў школу і перадай ёй, што я...

Тут ужо зусім складана. У школу яны мяне; ясна, не адпусцяць, выслізну я з іхніх рук. Адмовіць Наталлі Васільеўне я таксама не магу: не ў характары нашых адносін і майго выхавання. Але ж выхаду няма.

— Н. В., я не магу зараз.

— А ты што — заняты?

— Я гуляю...

I дзеля чаго? Дзеля таго, каб яны адвялі мяне зараз у які кут ды пабілі да плачу (а мне яшчэ ўсяго шэсцьсем гадоў)?

Аднойчы, мы тады пераехалі ўжо на гэты самы бок Гарадка, дзе жывуць Назарэнка і яго сябры, яны мяне зноў падпільнавалі. А пільнавалі так: я хадзіў гуляць да сваіх ранейшых сяброў, а вяртацца мог праз адзін з трох мастоў. I выпільнавалі мяне, прычым не без подласці. Нехта з іхніх жа гаворыць: ідзём каля Данэйкаў, там ніхто цябе не зловіць. I вусцішна, і нехаць, але і вы­хаду няма, і хочацца верыць. I толькі я зайшоў у ваду (там можна было пераходзіць раку), як ужо і ў іхніх руках. Зноў вядуць, і чамусьці не б’юць. Мне ўжо гадоў з дзевяць (ну, восем). Праходзім каля дома Зезюлінскіх. Я — шусь у хату. Пра нешта са мной гавораць. А выйсці мне нельга.

Я цягну, цягну, пакуль Юркаў айчым не гаворыць мне:

— Табе дамоў пара.

А я муляюся.

«/

— Можа, ты баішся?

Зноў жа не. 1ду як на пакаранне. Але на вуліцы ніхто не чакае. Імчу да хаты. Збавенне.

25.11.

У адносна цёплы і не дажджлівы (нават пробліскі сонца) дзень — Прылукі. Хваляванне і стомлена-абыякавы стан перамяшаліся. Тое, што было незвычайным, штодзённым, стала нязвыклым, да няёмкасці. Чаго тыў гэтым аўтобусе, дзе ведаюць, што ты ужо не звязаны з ім, але і пазнаюць яшчэ адзін аднаго.

I вось як сон (усё знаёмае і пязвыклае): прылуцкая асфальтаванка, контуры саду, як востраў замшэлай пракавеччыны — прылуцкі Шанхай. Усюды — змены, якія значна паціснулі і архаізавалі маё мінулае. У былым будынку школы (колішняя карчма, а ў мае гады — цэнтр жыцця) — суммы спакой, бітыя вокны, пахілы (як збуцвелы крыж) калідор прыстройкі. А новая школа перайшла за горку, пад Атоліна. Старыя вербалозы — былі жэрдачкамі. Дарогу і мост перасунулі, дагніваюць старыя сваі — каля іх неяк брудна, неглыбока, пуста. А якое было зачараванне глядзець на рэчку, мост і берагі дваццаць сем гадоў назад. Танцы на мосце — не верыцца, але было. Шуравалі яльцы, верхаводкі, плоткі, каля рэчкі былі нейкія важныя асяродкі жыцця, прыгажосці, духоўнасці. Мутная, брудная вада змыла ўсё сонечнае, вабнае. Яго спакваля размывала яшчэ ў мой час — будаваўся РЦ, потым — вопытная станцыя, большала людзей; абсягі шырэлі, але гублялася маналітнасць, адчужэнне расло...