САҤА КЭС ТЫ

Киһи Уола (евр. Бен-адам, арам. Бар-наша, нууч. Сын Человеческий) – Эргэ Кэс Тылга «киһи, өлөр оҥоһуулаах» диэн суолтаҕа туттуллара. Иисус Христос бу ааты ылыныыта истээччилэргэ Даниил пророк (Дан 7:13) кэнэҕэс кэлиэхтээх Христос туһунан төлкөлөөбүтүн санатыахтааҕа.

Кириэскэ тиирии – былыргы Рим империятыгар бүрүстүүпүнньүктэри накаастаан өлөрүү биир саамай ыар көрүҥэ. Кириэскэ хараҕаламмыт киһи хас эмэ күн устата сору-муҥу көрөн өлөрө. Аймахтара, чугас дьонноро, улахан эрэйинэн үрдүкү тойоттортон көҥүллэтэн эрэ баран, кинини харайар кыахтаахтара.

Кураайыма – киһитэ-сүөһүтэ, уута, ото-маһа суох, элбэх хайалаах кураайы, таас сир. Хотооллоругар тамариск, акация, терновник эрэ үүнэр, хаһан эмэ ардах түстэҕинэ, от быгар.

Кэс тыл хоппото – Иерусалимҥа баар Таҥара Дьиэтин Сибэтиэйтэн Сибэтиэй хоһугар турар хоппо (кээмэйэ быһа холоон – 115(70(70 см). Бу акацияттан оҥоһуллубут, истиин-тастыын кыһыл көмүһүнэн бүрүллүбүт хоппо иһигэр икки дьапталҕа тааска суруллубут Таҥара Уон Кэриэһэ, кыһыл көмүс иһиккэ кутуллубут маанна (маанна быһаарыытын көр) итиэннэ Аарон көҕөрө тыллыбыт үөл мас тайаҕа угуллан турбуттар.

Левиттэр – Иаков уолун Левий удьуордара. Моисей Сокуонун быһыытынан левиттэр сулууспа кэмигэр аҕабыыттарга көмөлөһөр эбээһинэстээхтэрэ.

Легион – Рим 5-6 тыһыынча киһилээх сатыы сэриитин холбоһуга.

Маанна – Израиль норуота Синай иччитэх сирин устун 40 сыл устата көһө сырыттаҕына, Таҥара халлаантан түһэрбит үрүҥ куруппаны санатар минньигэс аһа.

Моисей – Израиль норуотун кулуттааһынтан (Египет сириттэн) быыһаан таһаарбыт, Таҥара Сокуонун бар дьонугар тиэрдибит улуу пророк.

Осанна (евр. һошиана) – быыһаа биһигини. Иудеяҕа ыраахтааҕылары айхаллыыр тыллара.

Отуу бырааһынньыга (евр. Суккот, нууч. Кущей праздник) – бастаан күһүҥҥү виноград хомуурун бырааһынньыга этэ. Бу бырааһынньыгы отууга олорон бэлиэтииллэрэ. Кэлин еврейдэр өбүгэлэрэ Синай иччитэх сиринэн көһө сылдьан отууга олорбуттарын санатар бырааһынньыкка кубулуйбут.

Паасха (арамей., евр. Песах) – еврейдэр өбүгэлэрэ Египет хабалатыттан босхоломмуттарын бэлиэтиир саамай улуу бырааһынньык. Нисан ый (кулун тутар ортото-муус устар ортото) 15 күнүгэр ылыллар. Паасха кэмигэр аһытыылаах килиэби сиири Сокуон боборо. Иерусалим олохтоохторо уонна үҥэ-сүктэ кэлбит дьон 10–15 киһилээх бөлөхтөргө арахсан бииргэ аһыыллара. Аһылыкка бараан оҕотун, атыннык эттэххэ «паасханы», сииллэрэ.

Понтий Пилат – биһиги эрабыт 26–36 сс. Рим императора Иудеяҕа анаабыт баһылыга.

Пророк (грек. профэтэс) – Таҥараҕа чугас, Кини этэрин дьоҥҥо тиэрдэр киһи. Эргэ Кэс Тыл кэмигэр Таҥара еврей норуотугар элбэх пророгу биэрбитэ. Кинилэр сиргэ Иисус Христос кэлэн бар дьон туһугар толук буолуохтааҕын бэрт элбэх сыл инниттэн өтө көрбүттэрэ, бүтэр уһук кэллэҕинэ, Иисус Христос иккиһин эргиллэн аан дойдуну дьүүллүөн иннигэр туох буолуохтааҕын төлкөлөөбүттэрэ.

Саҥа Кэс Тылга Таҥара этэрин дьоҥҥо тиэрдэр, иһитиннэрэр христианнар эмиэ пророктар диэн ааттаналлар.

Равви, Раввуни – тойонум. Еврейдэр итэҕэлгэ үөрэтэр киһини ытыктабыллаахтык ыҥырар тыллара.

Саддукейдар (евр. цаддиким) – былыргы Израиль религиознай-политическай олоҕор улахан сабыдыаллаах Таҥара үлэһиттэрэ, аҕа баһылыктар. Кинилэр фарисейдары утараллара, суруллубут Сокуону эрэ билинэллэрэ, Аанньаллар баалларын, өлбүттэр тиллиэхтээхтэрин итэҕэйбэт этилэр.

Самария олохтоохторо – Иудея уонна Галилея икки ардыларынааҕы Самария (Шомрон) уобалаһыгар олорор, атын омуктары кытта булкуспут еврейдэр. Итэҕэллэрэ Тораҕа (Моисей биэс кинигэтигэр) олоҕурара. Политикаҕа, сиэргэ-туомҥа, итэҕэлгэ тыл тылларыгар киирсиспэт буоланнар, иудейдары кытта өстөһөллөрө.

Саҥа Кэс Тыл (грек. Кайнэ Диатэкэ, нууч. Новый Завет) – саҥа сөбүлэһии, дуогабар, сойуустаһыы. Таҥара дьону кытта саҥа сөбүлэһии түһэрсиэхтээҕин туһунан пророктар Эргэ Кэс Тыл кинигэлэригэр эрдэттэн өтө көрөн эппиттэр. Иисус Христос сиргэ олорон ааспыт олоҕо, үөрэппит үөрэҕэ, киһи аймах буруйун-аньыытын боруостаан кириэскэ өлүүтэ, килбиэннээх тиллиитэ барыта Таҥара киһи аймаҕы кытта оҥорсубут саҥа сөбүлэһиитэ буолбута. Саҥа Кэс Тыл былыргы грек тылынан суруллубут 27 кинигэлээх.

Сибэтиэйдэр – Саҥа Кэс Тылга: Таҥара дьоно, христианнар.

Синагога – еврейдэр Таҥараҕа үҥэр, Сокуону үөрэтэр, мунньахтыыр, дьыалаларын-куолуларын быһаарсар дьиэлэрэ.

Синедрион (евр. санхедрин, грек. сүнедрион) – еврей норуотун Рим саба баттыыр былааһыттан харыстыыр соруктаах, итэҕэл, быраап, суут дьыалатын быһаарар үрдүкү дьаһал тэрилтэтэ. Синедрион 71 чилиэннээҕэ (аҕабыыттар, аҕа баһылыктар, сокуонньуттар, фарисейдар, саддукейдар). Салайааччылара архиерей этэ.