Скокі смерці

Рэальна існаваў і Баркуноў славуты продак, соцкі Баркун. Ён прыехаў у Старавежск разам з войтам са сьмешным прозьвішчам Рожа, якога прызначыў кіраваць горадам вялікі князь. Было гэта адразу пасьля Вялікай Пошасьці. Я хуценька пачала накідваць для артыкулу Аркадзеў радавод, не шкадуючы рамантычных адценьняў. Дадавала і зьвесткі з Аркадзевай біяграфіі, клапатліва раздрукаванай у некалькіх асобніках – мецэнат і фінансавы геній. Што ж, сьвятая справа – сказаць добрае слова пра нябожчыка. Трэба ж такому здарыцца: толькі сустрэліся праз адзінаццаць гадоў – і некралог пішу. Бедны Аркадзь. Юрася падтрымліваў, мне дапамогу абяцаў. Дый так, лічы, дапамог, хоць вось у такіх трагічных абставінах – столькі грошай зараблю, жыву на ўсім гатовым у нечувана шыкоўных умовах... Я ўспомніла, колькі разоў Аркадзь, калі быў старастам нашага курсу, дапамагаў мне хаваць «сачкаваньне» з лекцыяў, як частаваў мяне на кожным перапынку булачкамі – пакуль я не зьвязалася з Юрасём... І ў маім тэксьце зьявіўся яшчэ адзін вытанчаны эпітэт пра высакароднага мецэната.

А вось наступная папка змусіла мяне ўздрыгнуць. Гэта быў перакладзены на сучасную нямецкую мову стос пратаколаў Пражскай інквізіцыі 1437 году. Судовая справа Гервасі Луіджы Бернацоні, абвінавачанага шматлікімі сьведкамі ў вядзьмарстве. Уладальнік гадзіньнікаў!

Я ніколі раней падобных дакументаў не чытала. Нават у гістарычных раманах кшталту «Тыля Уленшпігеля» «садысцкія» старонкі прагортвала. Што ж, праца ёсьць праца... Але ўжо праз дваццаць хвілінаў я ледзь не самлела. Паказаньні сьведкаў нагадалі блёкат. Хаця падсудны нікога не назваў сваім сьмяротным ворагам – гэта быў адзіны спосаб адвесьці чыесьці паказаньні, — але жывёльная нянавісьць, магчыма, спароджаная страхам, лучылася з кожнага слова. Ня дзіва – сьведкі, відаць, шчыра верылі, што няшчасны лекар можа адным паглядам аддаваць чалавека ва ўладу нячыстага. Нават на суд яго прывялі з чорнай павязкай на вачах.

«Мы, суддзі і радцы, уважаючы вынікі працэсу, які вядзецца супраць цябе, Гервасі Бернацоні, лекарскага званьня, фларэнціец, які жыве ў Празе, прыйшлі да высновы, што маецца дастаткова доказаў таго, што ты займаўся валхваваньнем і чараўніцтвам, і супраціўнымі Богу чарамі, з дапамогай вядзьмарскіх машынаў змушаў людзей слугаваць сабе і Д’яблу і быў верным наступцам ерэсіярха Яна Гуса, праклятага Сьвятой Царквою. Мы маем таксама сьведчаньні, што пятнаццаць год таму ты, Гервасі Бернацоні, быў абвінавачаны ў валхваваньні і вядзьмарстве сьвятой інквізіцыяй горада Фларэнцыі, але ўцёк ад расьсьледваньня і справядлівага суда. Таму ўладай, дадзенай нам Госпадам, пастанаўляем, каб аддаць цябе допыту пад катаваньнем. Мы абвяшчаем і пастанаўляем, што ты мусіш быць катаваны сёньня ж, у тры гадзіны папоўдні».

Пратаколы фіксавалі ўсё з вар’яцкай падрабязнасьцю. Гэтак жа, як будзе рабіцца на нашай зямлі праз пяцьсот гадоў. Перад допытам падсуднаму тры дні давалі толькі сьвятую ваду з кропляй воску ад грамнічнай сьвечкі. Потым распранулі і агледзелі яго цела ў пошуку знакаў д’ябла, якія надзялялі ведзьмакоў моцай вытрываць катаваньні. Мніхам падаліся падазронымі некалькі плямак на плячах, і іх адразу праверылі распаленым жалезам. Лекар адчуў боль, і падазрэньні наконт плямак былі прызнаныя беспадстаўнымі. Потым падсуднага пагалілі – лічылася, што праз валасы д’ябал таксама падтрымлівае сувязь з ахвярамі. Каб пазбавіцца валасоў да самых каранёў, галаву аблілі сьпіртам і падпалілі. Потым паклалі пад пахі і на сьпіну падсуднага кавалачкі серы і таксама падпалілі. Потым кат зьвязаў яму рукі за сьпіной вяроўкай і падвесіў яго за тую вяроўку да столі... Гэта у славянаў называлася «дыба». А паколькі на ўсе ўгаворы лекар «няістава ўпарціўся», каты прывязалі да яго ног чыгунныя грузы і пакінулі вісець на выкручаных руках да вечара... Але, мабыць, досыць... Пытаньні кшталту «Ці прызнаеш ты, Гервасі Бернацоні, што ў трэцюю ноч пасьля Вялікадня праляцеў у вялікім чорным гаршку над домам шаноўнага купца пана Гамулкі, і ад таго ў пані Гамулкавай пачаліся заўчасныя роды, і нарадзіла яна чарнявае д’ябалятка, падобнае да цябе» перамяжаліся цытатамі з Бібліі («чыя душа схіляецца да магаў і валхвоў, і з імі блудзіць, супраць таго хачу я ўзьняць меч свой і нізрынуць са статку народа свайго»). А таксама дэталямі пра вывернутыя суставы, струменьчыкі крыві з-пад пазногцяў раструшчаных пальцаў і стогны катаванага. Ад якога, аднак, не дабіліся ні слова прызнаньня віны. Як несумненная праява д’ябальскага ўплыву было адзначана, што катаваны не крычаў і ня плакаў, толькі «стагнаў, падобна зьверу».