Стэфанія

— Таму што чалавека ўжо няма, а яго песні, голас, постаць, жэст і твар — вось яны. На экране. А гэтага ж няма ўжо. Мы прывыклі: хай гэтага няма, але, маўляў, усё-такі, нягледзячы ні на што, ёсць. Аптымістычная трагедыя. А трагедыя такой не бывае. Разумееш, тут наадварот — усё нібы кажа табе: гэта ёсць, ёсць, вось яно — а гэтага няма ўжо — і ўсё...

— А каго ты яшчэ памятаеш з даваенных ці пасляваенных знакамітых спевакоў эстрады? Лешчанку, Козіна, Уцёсава?

— Не, не.

— Аляксандра Вярцінскага?

— Так! Я бачыла яго і слухала. «Жыўцом». У пяцідзесятых ён аднойчы прыехаў у Мінск. Оперны тэатр ну толькі што не трашчаў. Я — на гары, усе мы стаймя сціснутыя на балконе — але бачу, чую. Спяваў шмат «на біс», шчодра вельмі. Ну, было хораша. Манеры, артыстычнасць адмысловая, вельмі пластычны. А галоўнае — рукі, жэст. Рукі спявалі разам з ім...

I яна яшчэ не паспявае закончыць гэта, як я ўжо бачу, быццам на паўторы, старыя пажоўклыя кадры ваеннай кінахронікі з нядаўняга фільма пра Аляксандра Вярцінскага: танкі ідуць міма падпаленых хат, у дыме, агонь ускідваецца па-над абваленымі абгарэўшымі кроквамі і бярвеннем — і з нейкага іншага, прыдуманага свету — нельга, здаецца, уявіць што-небудзь больш далёкае, несумяшчальнае і непатрэбнае,— чуецца нягучны голас і словы:

В бананово-лимонном Сингапуре, в бури,

Когда поет и плачет океан...

Магнолия тропической лазури,

Вы любите меня...

I гэты голас, словы і мелодыя, іх неприкрыта манерная, какетлівая гульня не адразу выклікаюць усмешку, плывуць недзе па-за танкамі, вогнішчамі — у адзін і той жа час, хаця і ў розных канцах зямлі, у адным і тым жа страшным і неверагодным жыцці... Але гэта адышло, і ўжо ў каляровым фільме пра іншае, самае блізкае табе акцёрскае жыццё пажылая жанчына ў тонкім блакітным світэры, з тварам і голасам, знаёмымі з тае самае пары, як ты сябе памятаеш, седзячы каля маленькай, падобнай да цацачнай, сцэны пасля рэпетыцыі, гаворыць быццам сабе самой: «Так, столькі вакол цяжкага, жудаснага, а мы тут займаемся ўсім гэтым, у штосьці гуляем,... Але калі гэта існуе, ёсць, значыцца, гэта таксама жыццё, некаму патрэбнае...» Аднак і гэта адышло, і цяпер тая ж самая жанчына, але як быццам іншая, сядзела на- супраць за сталом, дома, і перабірала фотаздымкі і канверты, прыгадваючы, як спяваў Вярцінскі...

— А Лемешаў?

— Казлоўскі. Яго не толькі ў спектаклях, у жыцці помню — маладога. Даваенны час, дача РАБІС («ра­ботников искусств») у Крыму, у Місхоры, там, дзе ля берага, у вадзе — знакамітая русалка. Дом адпачынку «Маву-Кенар» — што гэта азначала? — трохпавярховы і драўляны. Ну вось, гулялі там з Казлоўскім у валейбол. Ён зрабіў мне падарунак — медальён са сваёй фотакарткай. Вельмі клапаціўся пра голас, ашчаджаў яго, у розных імправізаваных канцэртах, «капусніках» не спяваў. Але разам з Барсавай, вядомай потым спявачкай, заплываў у моры далёка-далёка, раніцой ці ўвечары, і адтуль яны ўдваіх спявалі: «Цветок душистых прерий...» — з аперэты «Роз-Мары». На ўсё ўзбярэжжа. А ў мяне косы былі, і я была апранутая ў вузкі чорны касцюмчык. Аб’ядаліся белым хлебам і баршчамі...

— Косы і чорны касцюмчык — пэўна, было на што паглядзець?

— Ого! Тады быў такі шакалад, вельмі дарагі — «Золотой ярлык». I аднаго разу там, у Місхоры, мы ідзем, гуляем, а нейкі грузін падхапіўся з лавы, падкраўся гэтак мяккімі крокамі — і пасылаючы мне паветраны пацалунак, шчоўкнуў пальцамі: «Ух, ты мой за-а-латой ярлык!»

— Не ўседзеў.

— Зразумела!.. А дарэчы, раней, перад рэвалюцыяй, якога толькі шакаладу не было! I зараз яшчэ магу назваць усе лепшыя гатункі. Калі ласка: «Мін’ён», «Жорж Борман», «Сіу і К°», «Тоблер», «Эйнэм»... А кніжкі для нас, дзяцей! У Кунус Эміліі Іванаўны ўсё гарышча было завалена імі, і мы там расшуквалі сабе найцікавейшыя, як усё роўна паляўнічыя, да замірання сэрца. Якія дэтэктывы! Жудасна! А якія шпікі! Нат Пінкертон, Нік Картар, Шэрлак Холмс. I ўсё — у танных выданнях, каб было даступным. Бацька чытаў нам з маці дома «Таямніцу метрапалітэна» і яшчэ нешта жахлівае, «Пячору Лехтвейса», напрыклад. А потым высветлится, што яе студэнты-літаратары пісалі.

— А тагачаснае кіно?

— Нямое. Глядзела Пата і Паташона, комікаў. Першы быў вялікі, другі — маленькі. Глядзела і коміка Пацці, змрочнага таўстуна, і мініяцюрнага Макса Ліндэра, пузаценькага Глупышкіна, Чарлі Чапліна і Бэсцера Кітана... Калі Чаплін — тэта маска, назаўсёды адпрацаваныя рухі, хуткасць і вёрткасць, дык Кітан — маларухомасць, аніякай усмешкі ніколі, застылы твар — абсалютны кантраст Чапліну. Мне ён падабаўся не менш. У «Нашай гасціннасці» хадзіў панура конь па крузе, нешта цягнуў за сабою, і з дапамогаю нейкіх прылад падымаўся ўгару ліфт. Конь спыніўся, ліфт завіс паміж паверхамі. Кітан узяў палівачку чыгуначніка і падпіваў з яе машыннае масла на капыты. Рогат стаяў страшэнны: кіно!..

— А фільмы жахаў?