Стэфанія

Не стасавалася, ніяк не звязвалася між сабою і шмат іншага. У доме бьші драўляныя кеглі, купленыя дзедам з надзеяй прывучыць нас да добрых гульняў; ягоны высокі танканогі мальберт, які мы тузалі, пакуль не звальвалі прывязаным да ножкі рамянём, па-партызанскі лежачы пад ложкамі; і дзіўны дзедавы музычны інструмент — цытра, якая выклікала смех сваёю назваю. У до­ме быў вячэрні тэатр сілуэтаў з прасціною і лямпаю, якому навучыла маці, і дзённы тэатр на падаконніку са шклянымі фішкамі-акцёрамі, з ласкутамі каляровага аксаміту, што адліваў цьмяным бляскам, — і белыя гіпсавыя галовы Лаакаона і Данатэлавага конніка Гатамелаты на сценах. А па-за с ценам і дома заставалася ўсё тое, што чакала нас заўтра: пушчаныя намі пад адхон ваганеткі пленных немцаў, што разбіралі руіны, наша рэйкавая вайна з «фрыцамі» і завісанне разам з імі на тросах, якімі яны расхіствалі, каб зваліць, абгарэлыя цагляныя сцены, коміны, і бясконцыя, з ранку да цемнаты, асадныя абстрэлы каменнем двухпавярховага будынка дзіцячага дома, чыіх жыхароў мы рэдка калі бачылі, але заўсёды пабойваліся, добра ведаючы пра іхняё каварства і жорст­касць.

А вечаровы змрок па-за вокнамі ўсё гусцеў, ярчэй свяціла лямпа, спакойнае цяпло прыемна разлівалася ў целе, і, нібы здаўшыся, дзед пускаў нас у свой нябачна акрэслены круг зацішнай адасобленасці, дзе перагортваліся старонкі вялікай кнігі з адных чорна-белых малюнкаў, што прыцягвалі нас быццам магніт. І мы на нейкі момант сціхалі.

— Хто маляваў, а?

Незадаволена гмыкнуўшы, дзед мармытаў:

— Дарэ, Густаў Дарэ. Гэта Майсей... Каін і Авель... Ноеў каўчэг.

— А хто вось тэта? Разрывае ільву пастку.

— Самсон.

— Ён разарваў ці не?

— Гэта Самсон! Мацней за яго не было!

— Ну, а пасля? Гартай, гартай яшчэ.

Дзед зноў спыняўся на Самсоне:

— Ноччу, адзін, знёс на спіне браму ад горада.

— А тут? Яна адрэзала яму валасы?

— Ён спаў! Уся моц ягоная была ў даўгіх валасах, па плечы...

— Што, ён абвальвае гэта ўсё на самога сябе?

Самсон, хаця і з кароткімі, абрэзанымі валасамі, рассоўваў у бакі рукамі і каленам таўшчэзныя высокія калоны палаца, зверху ўжо валіліся каменныя глыбы балкона з людзьмі, а ўсе ўнізе, узняўшы галовы, у жаху ўскідвалі рукі.

— Яны яго асляпілі і вывелі паказваць, каб здзекавацца, насміхацца, — казаў дзед. — Дык ён сабраў апошнія сілы, упёрся во — і абваліў агромністы палац з крыкам: «Памры, душа мая, разам з філісцімлянамі!»

— Сіла... Такіх людзей больш ніколі і не было, напэўна?

У адказ дзед ізноў гмыкаў, здзіўляючыся, як гэта можна яшчэ пытацца пра такое. I хтосьці з нас звыкла пачынаў:

— А Лурых?

— Лурых! — дзед нават на хвіліну адварочваўся, даваючы зразумець, што пра гэта і расказаць нельга таму, хто сам не бачыў. — Ён у цырку выступаў. Барцом. Увесь як усё роўна літы з бронзы. I хоць бы кропелька якая тлусту — толькі мышцы!..

— Мускулатура, так?

— Атт! Няма вам чаго рабіць.

Бывала нават, што ён браў сваю, яшчэ даваенную, калі не дарэвалюцыйную гітару і, пашчыпваючы дзве струны, самую тоўстую і тонкую, паказваў, як скрыпка з кантрабасам вяртаюцца ні з чым з п’янага вяселля:

— Не елі, не пілі, ды яшчэ пабілі, — плаксівым голасам вёў дзед за скрыпку, а кантрабас ягоны з дакорам бубніў басам: — Я казаў, што так будзе, я казаў, што так будзе...

Тады мы крычалі: «Антэк млоды!» — і дзед, каб адчапіцца, гаварыў:

— Ну, Антэк млоды...

...носіў лёды

На Беляны, жэ аж страх;

Гды яму горонцо было,

Танцовал польку: рах-чах-чах!..

I мы так і бачылі перад сабою гэтага дзівака Антэка, які цягаў марожанае некуды ў страшэнна далёкае месца горада, ці не Варшавы, — аж «на Беляны», а калі яму рабілася горача, дык ён, узмакрэўшы, пачынаў яшчэ і польку танцаваць («рах-чах-чах»).

Але ні вось гэтыя гутаркі з дзедам, ні ягоныя песенькі, ні вусцілкі з кардону — і ўжо, зразумела, ні грэнкі — не маглі мы ўявіць вядомымі там, дзе прападалі пасля школы кожны дзень.

Дзед выдаваў нас з галавою. Як толькі ён набліжаўся да нашай вуліцы, дзе мы выглядалі акурат як усе з нашага хаўрусу, — мы адразу ж адчувалі сябе нібы выяўленымі шпіёнамі ў чужым лагеры. Патыхала здрадніцтвам да астатніх, хай сабе і здрадніцтвам міжвольным. Усё непадабенства, дзіўнасць нашага хатняга жыцця-быцця рабілася відавочным для ўсіх.

Hi мая маці, ні Клаўдзія Пракопаўна, маці Валодзі, з гэтага боку не выклікалі ў нас непакою. Да таго ж, мая маці ўсе дні і вечары працавала ў тэатры і «на радыё», а Клаўдзія Пракопаўна варыла і мыла бялізну ў кухні. Гэта былі жанчыны — звычайны свет, што меўся дома ва ўсіх, і настолькі звыклы, зразумелы, што яго амаль што і не заўважалі. Але дзед і парусінавы ягоны картуз, верх якога быў заўсёды ўзняты і адкінуты скамечаным калпаком назад, ці насоўка, што звісала з-пад картуза на патыліцу, каб сонца не напякло галаву, — не, гэта было ўжо занадта.