Стэфанія

— Я зараз прыгадаў: неяк пасля вайны ідзем мы па вузкім драўляным мосце праз Свіслач, недзе недалёка ад Гандлярнай вуліцы. Мішуша Філіповіч, як заўсёды, глядзіць сабе пад ногі і маўчыць, быццам бы спіць, толькі перастаўляе ногі. Пасля, відаць, спыніліся і, абапершыся на поручні, глядзім які час на ваду. Бо ён раптам хрыпла просіць, каб я падняў камень і кінуў уніз, а сам ужо ўтаропіўся туды — прачнуўся, значыцца. Я кінуў, узляцелі пырскі. А ён глядзеў не проста так — я разумеў, што тэта яму было патрэбна для нечага. Цяпер, калі на вочы трапляецца ягоны маленькі эцюд алеем — хвалі і пырскі, — чамусьці згадваецца тое даўняе, на мосце...

— А мне ён часта ўспамінаецца наогул, Філіповіч. I яго сціпласць, і нейкая амаль што безуважнасць да ўсяго наўкол, што не тычыцца мастацтва, — я б сказала, нават і да сябе самога... I тыя моманты яго жыцця, якія я назірала, — як ён раптоўна кідаецца да працы, да паперы з алоўкамі ці да пэндзаляў, і якім у тую хвіліну робіцца. Цяпер ужо, адгэтуль, я быццам гляджу на гэта і ду­маю, што тады, у тыя моманты, хто пабачыў бы яго з жанчын, то закахаўся б, па-сапраўднаму. I вось гэтым бы я адказала разам на ўсе пытанні пра сваё разуменне ма­стака, жыцця ў мастацтве — замест усялякіх разважанняў, — ну, не ўмею я сказаць інакш.

— А Галіна?

— I Галіна, так. Зразумела ж, і Вольта Уладзіміраўна таксама... Тэта ўжо літаральна частка майго ўласнага жыцця. Мая Волечка... Ты ж ведаеш.

36

— Я нават не змагла б сказаць, з якога часу ведаю яе, Галіну, калі ўпершыню пабачыла, калі мы пазнаёміліся. Адчуванне такое, што ўсё гэта было заўсёды, без нейкай пачатковай кропкі, моманту. I я звала яе то Оля, то Галіна, — гэты яе псеўданім быў для мяне і як сапраўднае імя. Вось такія мы былі блізкія з ёю — здаўна, яшчэ з прадваенных гадоў. А сцэнічнае імя — Галіна — даў ёй, Грудзінскай, Якуб Колас: яе маці і маці Коласавай жонкі былі добра знаёмыя, а Колас стаў і як бы хрэсным бацькам для яе на беларускай сцэне. Ён спачатку паспрабаваў, як гэта гучыць: «Галінка... Галіна... » — і спыніўся на апошнім. I гэта вельмі добра стасавалася з ейным выглядам — яна была вышэй сярэдняга росту, грацыёзная такая...

Родам яна з Лідскага павета тагачаснай Віленскай губерні, бацька быў настаўнік, і ў сям’і стараліся даць дачцэ адукацыю, вучылі і французскай мове. А потым яны жылі ўжо ў Вільні, і яна вучылася ў жаночай гімназіі, дзе дырэктарам была княжна Валконская...

— Мы ж разам заўсёды жылі на гастролях, памятаеш, — з той самай пары, як ты мяне пачала браць з сабою. У першы раз, у Гродне, я так здзівіўся, убачыўшы ў Вольгі Уладзіміраўны французскія кнігі. Сорак пяты ці сорак шосты год, я тады ўпершыню ў жыцці выехаў з разбуранага Мінска, дзе ў школе яшчэ і беларускіх, здаецца, кніжак не бачыў, не тое што...

— Яна чытала Мапасана толькі ў арыгінале. Але і не ў гэтым справа. Вось кажуць: беларускасць, беларушчына, — і я, калі даводзіцца пра Галіну гаварыць, часцей за ўсё пачынаю не з роляў, а з самой яе, з ейнай высакароднасці, чысціні, пачуцця годнасці. 3 той вось шляхетнасці, так бы мовіць, дзе нічога няма ад фанабэрлівасці, ад пана Адольфа Быкоўскага з купалавай «Паўлінкі», а дзе толькі душэўная культура. Яна не магла нават уявіць, што ў якой-небудзь ролі ёй прыйдзецца ўжываць грубы выраз. Увогуле грубасць або такая, ве­даеш, скамянеласць, суровасць характеру Вользе Уладзіміраўне не падабаліся, іграць гэта яна не любіла. Прывяду просты прыклад: у спектаклі «Праўда добра, а шчасце лепш» Астроўскага яна іграла купчыху Барабошаву праз сілу, як бы насуперак сабе. Іншая справа, што гэтага не заўважалі гледачы — ну, дык на гэта і прафесійнае май стэрства, а яно ў Галіны было вельмі высокага кшталту, — як, дарэчы, ва ўсіх нашых найбольш буйных майстроў таго часу — Глебава, Платонава, Ждановіч, Ржэцкай, Дзядзюшкі, Малчанава, Рахленкі... хай прабачаць мяне тыя, каго тут зараз не назвала.