Сьцяна (аповесцi, на белорусском языке)

- Сядай усе, - сказаў палiтрук. - I блiжэй да мяне... Чулi пра новы загад таварыша Сталiна?

- Чулi... Казалi, - глухавата азвалiся некалькi галасоў сьпераду. Байцы старанна i зморана рассаджвалiся ў ссохлым стэпавым быльнягу. Палiтрук трохi счакаў, калi сьцiхне наўкола шорхат, i пачаў сьцiшана, па магчымасьцi пранiкнёна, каб лавiлi кожнае яго слова.

- Таварышы, каварны вораг ужо ў сэрцы нашай радзiмы, i таварыш Сталiн загадаў: нi кроку назад, i мы павiнны памерцi, каб гэты загад выканаць, далей шляху для нас няма...

Ён яшчэ гаварыў, стараючыся як мага больш сардэчна i проста, але штосьцi атрымлiвалася ўсё ня так, як хацелася. I ён быў незадаволены сваiмi словамi, якiя здавалiся цяпер ня тымi i не такiмi. А як змоўк, пачакаў трохi, перш чым пачаць зноў. I тады пачуў сьцiшаны, нейкi далёкi ад ягоных памкненьняў голас кагосьцi з заднiх у гэтай сацьмелай купцы людзей:

- А сьняданак будзе, таварыш палiтрук?

- Сьняданак будзе, будзе сьняданак, таварышы. У нас, ведаеце, выйшла няўпраўка з вадой, завалiла калодзеж...

- Гэтак? - сказаў хтось паблiзу зь недаверам цi нават са спачуваньнем так i не зразумеў палiтрук.

- Ведаеце, на фронце баi, усё здараецца. Коней пабiла, пабiла бомбаю, дык вось, ведаеце... Але мы, байцы Чырвонае Армii, паводле прысягi павiнны стойка пераносiць усе нягоды вайсковай справы i перамагчы. Мы i пераможам! Мы выстаiм, таварышы, i выканаем загад таварыша Сталiна, пераможам Гiтлера i даможамся лепшага жыцьця... Добрае жыцьцё настане, - казаў ён, аднак, трацячы звыклы працяг размовы, i раптам сказаў пра iншае: - I калгасаў ня будзе. Таварыш Сталiн распусьцiць калгасы, каб жылi, як раней. Як пры Ленiне, раптам нечакана для сябе скончыў палiтрук i аж унутрана закалацiўся ад уласнай нязвыклай рашучасьцi. Людзi перад iм неяк дзiўнавата прыцiхлi ў змроку, бы насьцярожылiся. Нiхто не сказаў нiчога, не папытаўся, не запярэчыў, але, здаецца, нiбы ўзбадзёрылiся, бы ачнулiся душою ў сваёй даўняй звыклай паныласьцi. I ён таксама падобна ўзбадзёрыўся.

- Ня будзе калгасаў, я вам кажу, будзе iнакшае жыцьцё, толькi нам выстаяць цяпер, як патрабуе таварыш Сталiн: нi кроку назад!

Вымавiўшы тое, палiтрук Каламiец адчуў, што сказаў усё. Выклаў усе свае красамоўныя прапагандавыя козыры. Фальшывыя, праўда, сам разумеў, але i самыя патрэбныя. Больш i лепшых козыраў у яго ўжо не было. I ён сам гатовы быў у iх паверыць. Мабыць, павiнна быць так. Бо як iнакш? Астатняе ўжо залежала не ад яго - залежала ад ворага, франтавых абставiнаў, гэтых во змораных саратаўскiх дзядзькоў, якiя нядаўна яшчэ, перад вайной, перажылi - ня дай Бог нiкому. У шпiталi адзiн камандзiр пацiху расказваў, як у трыццатыя на Саратаўшчыне вымiралi калгасныя вёскi. Бывала, елi чалавечыну, такi лютаваў голад. Помнячы такое, наўрад цi выстаiш i выканаеш загад. Нават самога госпада Бога.

Празь якую гадзiну палiтрук Каламiец правёў маршавую роту на зруйнаваны разьезд, спынiў у цемрыве каля варонкi кампалка Пахомава. Скалечаныя таполi цiха шумелi рэштаю лiстоты на перадранiшнiм ветрыку; смылелi ўдушлiвым нафтавым дымам недагаркi шпалаў. Вады не было, яшчэ не дакапалiся. Зь зямных нетраў iшла хлiпкая гразь, зь якой некаторыя цадзiлi ў круглыя кацялкi. Залiваць у паходную кухню не было чаго, сьняданак спазьняўся.

Шмат хто з байцоў у той дзень так i не пасьнедаў, некаторыя не пасьнедаюць нiколi. Як з-за счырванелага небакраю выкацiлася адразу сьпякотнае сонца, зноў наляцелi "хейнкелi". Хвiлiн дваццаць яны дзяўблi бомбамi дашчэнту паруйнаваны разьезд, пасьля рэйкi па абодва бакi ад разьезда, разьбiлi паходную кухню, што тулiлася збоч ад абгарэлага штабэля шпалаў. Толькi самалёты адляцелi на захад, як са стэпу паявiлася пяхота з бронетранспарцёраў. Воддаль, у прасяным полi, транспарцёры спынiлiся, а пяхота кiнулася да задымленых руiнаў разьезда. I тады з флангаў ударылi запраўленыя вадкай гразёю "максiмы". За iмi пачалi дружна бахаць вiнтоўкi - саратаўцы ўжо пасьпелi акапацца ў неглыбокiх вузенькiх норах-акопчыках i, не спыняючыся, бiлi i бiлi ў проса. I - о, дзiва! Немцы пачалi па адным перабягаць назад да сваiх транспарцёраў, якiя ўжо давалi заднi ход. "Галоўнае - выстаяць! галоўнае выстаяць!" - паўтараў цi то ў думках, цi ўголас аглушаны бамбёжкай палiтрук Каламiец, што побач з кампалка тулiўся ўсё ў той жа глыбокай варонцы. На яе дне, да пояса засыпаны зямлёй, зьнерухомеў над сваiм апаратам баец-тэлефанiст. Але сувязi, здаецца, не было. Палiтрук i кампалка адчувалi тое, ды не пыталiся, думаючы, што, можа, гэтак i лепей. У такiм няпэўным становiшчы iм лепей было бяз сувязi - яе адсутнасьць вызваляла iх ад кепскiх дакладаў i начальнiцкага гневу. Лаянкi таксама.

А пасьля былi й яшчэ дзьве бясконца даўгiя атакi. Немцы разьбiлi на правым флангу "максiм" i зачапiлiся за дымны ад шпалаў канец разьезда, дзе былi стрэлкi. Тады той самы Арцюх з групай сваiх i саратаўцаў падабраўся пад агнём да стрэлак i гранатамi выкурыў немцаў з-за шпалаў.