Тартак (на белорусском языке)

Цiў... Цiў... - цiўкала высака над галавой, пасля змоўкла. Стала цiха i ў канцы вёскi, дзе гарэў торф, i ззаду ля маста, i ў ячменi на Кур'янаўшчыне. Бег конь, бегла i яна ля калёс, учапiўшыся за ляжэйку.

Тут было з горкi, i конь бег, колькi яму хацелася, пасля таркануўся на месцы, аж хамут палез яму на галаву, i пайшоў, чапляючы нагу за нагу: Алёшаў воз быў цяжкi, цяжэйшы, чым у яе, Насты.

Яна азiрнулася i ўбачыла, што Буланчык ступае, як i ступаў, паклаўшы галаву на Алёшавы мяхi.

"Бег ззаду..." - падзiвiлася яна.

Наперадзе ў пыле былi вiдаць калёсы старога Янука.

- Яну-у-ук!.. - закрычала яна на ўсё поле. Тады падумала, што забылася: крычы не крычы, Янук не пачуе: глухi. Але Янук раптам спынiўся i павярнуўся на возе: мусiць, сам хацеў паглядзець, што робiцца ззаду...

Дагнаўшы Януковы калёсы, Алёшаў конь спынiўся, стаяў i дрыжаў. Пасля падструнiўся i застагнаў...

Наста баялася цяпер глядзець на мяхi, дзе ляжаў Алёша. Падбегшы да Янука, яна схапiла яго за рукi i заплакала.

Янук замычаў, адсоўваючыся далей ад яе на возе.

- Забiла... Забiла... Алёшу забiла!.. - закрычала тады яна, аглядаючыся назад.

Янук зiрнуў на воз, дзе ляжаў Алёша, i памалу, як баючыся, ссунуўся з мяхоў. Паказаў Насце: сцiхнi ты!.. Сцягнуў са сваёй доўгай, як слiва, галавы чорную кепку, пажмакаў у руках i паклаў на мех, дзе сядзеў сам. Тады памалу падыбаў да Алёшавага воза. За iм пайшла i Наста.

Калi, падышоўшы да Алёшавага воза, Янук спынiўся, стала цiха, i было чуваць, як ля дарогi ў ячменi шастае конiк.

Наста апусцiла рукi i не дыхала ззаду за плячыма ў старога Янука. Шырокая белая зрэбная кашуля на яго худых плячах была ўся мокрая, пацямнела. Янук стаяў ля калёс i не кратаўся. Пасля зыбнуўся на нагах, падняў руку i пачаў выцiраць з твару пот, як жагнаўся.

Яна тады падышла да самых калёс, стала побач...

Калi цяпер падняла вочы, убачыла, што Алёша ляжыць нiц на мяхах, а пад галавой у яго ахапак зайцавага гароху, укошанага недзе, мусiць, на мяжы ў аселiцы... Гарох яшчэ не высах, цвiце сiненькiм агеньчыкам... Ёй тады сцiснула горла...

Янук зноў затупаў ля воза, пасля павярнуўся i ўтаропiўся на яе. Вочы яго, блакiтныя, што ў дзiцяцi, глыбока запалi, сталi вiльготныя i глядзелi балюча-балюча... Ён паднёс руку да грудзей i схаваў даланёй чорныя гузiкi ў кашулi. Здавалася, што яго раптам моцна ўкалолi. Хацеў нешта сказаць i не мог - дрыжала толькi нiжняя вусна, - тады нагнуўся над калясьмi:

- Ёска... Тваю маць...

Ён пагладзiў Алёшу сваёй доўгай рукой па галаве - рука яго зусiм не слухала, - тады замычаў. Наста нiколi не чула, каб Янук так мычаў: як жывёла, якой нешта балiць. Янук пачаў кратаць Алёшу за плечы. Пасля ўзяў пад грудзi, хочучы, мусiць, падняць на рукi...

- Ёска... Ёска... Тваю маць...

Алёша выслiзнуў у яго з рук i ўпаў на мяхi...

- Гэ-э-эй!.. Чаго астаўбунiлiся? - клiкаў знiзу ад логу Боганчык. Паганяйце... Здурнелi, цi што? Чаго спёрлiся?..

Наста ўбачыла, што Боганчык звярнуў свайго жарабка з дарогi. Крычыць, не злазячы з воза. Далёка ўжо наперадзе, ля самага логу. Вiдаць, паганяў свайго шкадаванага, не глядзеў, калi пачалi страляць.

- Ёска... Ёска... - мычаў ля калёс Янук...

- Iван!.. Сюды!.. Мужчыны!.. Хлапца забiла... - Наста адвярнулася ад калёс i памахала пярэднiм рукой. Пасля адышлася на дарогу, наперад каню, i стала махаць хусткай, зняўшы з шыi i сцiснуўшы яе ў кулаку. Калi раптам на ўвесь голас замычаў ззаду ля воза Янук, яна адвярнулася, i яе ўсю аж страсанула... На калёсах, падкорчыўшы пад сябе ногi, сядзеў Алёша i цёр кулакамi вочы... Яго стрыжаная галава блiшчала ад поту i была чырвоная, што рак.

- Спаў... Задаўлю!..

Наста падбегла да воза i схапiла сухi лазовы дубец, якiм Алёша паганяў каня. Дубец быў зламаны, адвалiўся ля самай рукi: яго, мусiць, зламаў, хаваючы пад сябе, Алёша.

- Шчаня!.. Каб збiў, збiў на порхаўку. Гэта ж падумаць, - яна махала хусткай, змятаючы з мяхоў пыл.

Алёша, мусiць, успомнiўшы, дзе ён, схапiўся дзвюма рукамi за лейцы. Конь яго застагнаў i таргануў хамут: яму цяжка было скрануць з месца воз.

...За Алёшавымi калясьмi пайшоў, асцярожна ступаючы па каменнi, стары Янук. Атрасаў з падала кашулi пясок i паказваў дзясны - усмiхаўся.

Буланчык сам не крануўся за падводай, i Наста вярнулася да свайго воза.

- Гэта ж падумаць-падумаць... Так заснуць... Сэрца хацела парвацца... яна падняла лейцы з дарогi. Буланчык наравiўся, i яго трэба было паганяць. Гэта ж падумаць... - яна тузала за лейцы, спаганяючы злосць, тады пачула, што дрыжаць ногi. Спынiла каня i палезла на мяхi.

"Шчаня... - падумала яна зноў пра Алёшу. - Нацягаўся i спаў як забiты: закалыхала на грэблi. Не звёў вачэй i ён усю ноч са старымi разам. Малыя цяпер што старыя..."

Наста пачула, што i сама як спiць: галава цяжкая, хоць ты яе падпiрай, i ўваччу некуды едзе ўнiз i поле з ячменем i дарога... Яна тады выпрасталася на мяхах i ўхапiлася рукамi за ляжэйку.

- Наста! Настуля!.. - клiкаў Боганчык з логу. Было вiдаць, як ён адышоўся ад воза. - Паганяй... Таню паранiла...

Наста саскочыла з калёс.

Наперадзе на дарозе стаялi ўсе падводы.

3