Тартак (на белорусском языке)

Лось быў кароткi i тоўсты, але здаваўся вялiкiм - каб устаў, зраўняўся б з Буланчыкам. У яго была шырокая i кароткая шыя, i на ёй расла маленькая грыва. Галава ў лася была доўгая, вузкая, з гарбом ля храп i з вялiкiм блiскучым вокам, якое глядзела некуды ўверх - на месяц. Нiжняя губа ў яго абвiсла, як мокрая ануча; вушы, круглыя i шыракаватыя, што ў каровы, натапырылiся i стаялi.

Лось быў не чорны, як здалося спачатку. Толькi на спiне ў яго iшла чорная паласа, вузкая, на руку; ногi i галава ў яго былi бурыя, а сам ён увесь цяпер, зблiзку, здаваўся шэрым i блiскучым, бы ўсё роўна ў расе... Можа, што на яго свяцiў месяц...

Рогi Алёша згледзеў пасля ўжо: яны, чорныя i вялiкiя, што саначкi, ляжалi ў белай траве, усё роўна як асобна ад галавы. Краталiся разам з галавой толькi, калi лось кашляў, i тады паролi зямлю...

- Падбiлi... - зноў загаманiў на ўвесь соснiк Махорка. - Уся шыя пасечана... Аж мяса павыпiрала... Крывi пад iм чорная лужына ў траве. I з храп кроў цячэ. Не падыходзьце... Падурнелi?.. Адступiцеся!..

Лось захроп i пачаў круцiць галавой... Угару з-пад рагоў паляцела зямля. Пасля сцiшыўся i стаў часта дыхаць, ажно хадзiў у яго хадуном жывот.

- Не падыходзь, Наста! - крыкнуў цяпер Панок.

Мужчыны самi адышлiся далей, i Панок пацягнуў Насту назад за руку.

Лось раптам падагнуў пад сябе пярэднiя ногi, крутнуўся на бок, падняўшы галаву з рагамi, i ўстаў на заднiя. Пярэднiя ў яго былi цяпер сагнуты, i ён, дрыжучы, апiраўся на каленi. Пастаяўшы на каленях, ён задзёр яшчэ вышэй галаву, паклаўшы на спiну рогi, што дзве шырокiя лапаты, i зарыкаў. Моцна, як толькi мог, - прагалам далёка пайшлi адгалоскi; балюча i жаласна, што карова, калi ад яе адсаджваюць цяля; пасля цiха, задыхаючыся i круцячы галавой у бакi... Тады раптам асеў, грукнуўшы грудзьмi на карэнне i ўдарыўшы пысай аб зямлю, i сцiх, лежачы на жываце i на падкорчаных пярэднiх нагах. Пасля ўсхапiўся зноў на заднiя ногi i скочыў уперад, дзе не было людзей, неяк пiхнуў сябе аднымi заднiмi нагамi, пярэднiя ў яго былi сагнуты ў каленях i цягнулiся па зямлi, i адразу ўпаў на траву ў свежым месцы i стаў бiць нагамi па зямлi. З-пад яго паляцеў мокры мох i дзёран, тады сыпанула шорсткiм жвiрам...

Пасля лось зноў стаў на заднiя ногi i, ужо не могучы падняць ад зямлi пярэднiя, пачаў круцiцца на адным месцы, як ушчамiўшы ў што галаву. Абвалiўшыся на зямлю, ён качаўся з боку на бок i страсаўся, як ад вады, з-пад яго зноў паляцела зямля i пырскi ад крывi. Бiў заднiмi нагамi, рвучы з карэннем малады соснiк i рыючы ля сябе яму. Ён ляжаў ужо на адным баку, не пераварочваючыся, i бiў нагамi толькi ля сябе пад бокам... Памалу - ногi ў яго дрыжалi i выпроствалiся, як ад сутаргi... Пасля ён зноў рвануўся з зямлi, хочучы ўстаць на ногi, i ссунуўся ў яму, якую вырыў нагамi збоку... Застагнаў цiха i цяжка, што чалавек.

Адразу стала цiха; не грукала зямля, i было чуваць, як у лася з рагоў сыплецца на траву жвiр - шапоча - i кратаецца высокая белая мятлiца ля заднiх ног...

Мужчыны доўга маўчалi, стоячы, тады Махорка сказаў, нiбы сам сабе:

- Во i смерць, Наста... Падбiлi!.. Баi на Палiку пачалiся. З Палiка лось. Каля нас iх цяпер няма...

Пацямнела на прагале: на месяц насунулася краем чорная хмара - конь з нагамi i галавой, пашырэла, распаўзлася ў бакi.

Ля чорнага на зямлi лася вiдаць быў жоўты пясок, цьмяны, рассыпаны; здавалася, было чуваць, што пясок сыры i халодны. Запахла свежай зямлёй, як пахнуць дома ля лесу ямы, дзе хаваюць на зiму бульбу.

Алёшу схапiлi дрыжыкi, ён пачуў, што яму холадна ўсяму i коле ў плечы; пасля пачуў, як у яго ляскаюць зубы.

Наста была ўзяла яго за руку.

...Калi яго на калёсах пачало кiдаць з боку на бок i зноў сталi злiпацца вочы, яму здалося, што ён дома пад хатай на качэлях. У бульбеўнiку ля варыўнi, седзячы на каленях, зарагатала Вандзя, моцна, на ўвесь гарод. Яна нават не ўдарылася аб каменне - смяецца.

Калi ён адплюшчваў вочы i падымаў галаву, чуў, як глуха стукалi на карэннi калёсы.

8

Далёка ззаду, у тым баку, дзе яны мiнулi прагал, зарыкаў лось, моцна, на ўвесь лес.

Апёршыся на локцi, Панок усцягнуў на мяхi ногi.

Зноў зарыкаў ззаду лось, i Панок, натапырыўшыся, слухаў. Спаць не хацелася. Але калi ён слухаў, лася нiдзе чуваць не было - ляскалi толькi калёсы i хроп конь.

Тады Панок падумаў, што лось недзе цяпер i не рыкаў, што рык стаiць у яго, Панка, у вушах, усю дарогу: цi спiць, цi не спiць - яшчэ з Карчаватак, ад учарашняга.

...У Карчаватках ранiцай ён баяўся класцi агонь, хоць у Лазе стаяў туман, як дым. Сюды, у Карчаваткi, у Лазу, яны перайшлi ўчора вечарам, як сталi блiзка ззаду страляць - мiнулi кладкi i крынiцу ўсiм канцом вёскi...