Тартак (на белорусском языке)

Повад быў шорсткi i цвёрды, стаяў, як прут, - яго была ўтаптала нагамi ў гразь карова, - i высморгваўся з рук, калi карова матала галавой. Панок акруцiў яго каля рукi, зацiснуўшы канец у жменi. Повад быў са старога леташняга павiванага пастронка; карова, тузаючыся, надарвала яго - лопнула адна столка.

Калi затрашчала ўперадзе ў альшэўнiку, як ад перуна, i выслiзнуў з рук повад, Панок скочыў уперад i, злавiўшы яго за самы канец на зямлi ў траве, паляцеў локцямi ў ваду... Пачуў, што цягнецца па зямлi i нешта цвёрдае ўпёрлася спаднiзу ў жывот...

"Тапор... Быў падаткнуты пад дзягу..."

Яго адпусцiла, i ён пачуў, што ляжыць на зямлi.

Ён ускочыў адразу на каленi i ўбачыў, што карова павалiлася на пярэднiя ногi i падкорчыла пад сябе галаву: ля капыта ў яе акруцiўся пастронак.

Стаўшы на ногi, Панок перацягнуў пад дзягай з жывата за спiну тапор i выпусцiў з рукi пастронак. Карова не ўставала, ляжала, падагнуўшы пад сябе пярэднiя ногi...

Тады зноў бухнула за альшэўнiкам, сюды, блiжэй, пад самую Лазу, i засакатаў кулямёт на бары ля Крынiцы, дзе яны пакiдалi ўчора падводы...

Зарыкала, лежачы, карова, глуха - пад сябе ў гразь. Закрычалi ў Лазе бабы, i загаласiлi ў некага дзецi - не iхнiя, ён пазнаў бы, - беглi далей цераз балота.

Ён зiрнуў у той бок, дзе было iхняе стажар'е, i ўбачыў, як ядрана гарыць у кустах агонь - угарэлiся недзе яловыя сукi, i над елкай iдзе высока ўгару дым: стаiць слупам, схiлiўшыся на вёску...

- Карова!.. Валодзя!.. - закрычала яму здалёку Верка. - Я адна спраўлюся з дзяцьмi...

Верка тушыла агонь: раскiдала пад елкай галавешкi, мусiць, вылiўшы на агонь малако з саганка. Па Лазе цяпер папоўз густы сiвы дым, як пара; сагнуўся, парваўшыся пасярэдзiне, высокi белы слуп, што вiсеў угары над елкай...

- Карову лавi!.. - пачуў Панок, як зноў крыкнула яму Верка. Закiнуўшы за спiну хатуль, яна падняла са стажар'я перад сабой на руках малога. Да яе цiснулiся, ускочыўшы спрасоння, дзяўчаткi. Маленькая зусiм, не вiдаць з травы...

Пасля Верка крыкнула яму, каб ён кiдаў карову - "Чорт з ёй!.." - i даганяў iх. Усе бягуць на Баркi.

Ён убачыў, як Верка з дзяцьмi i з хатулём на плячах схавалася ў лазе...

За крынiцай у бары зайшоўся кулямёт, хлебястаў без сцiханага на ўсе Карчаваткi. Па лесе, па лазе i альшэўнiку, пайшлi адгалоскi, далёка, аж у кут, дзе ў рудым тумане бегла на балота ўслед за людзьмi сонца.

Пасля Панок пачуў, што страляюць i на Барках, i за Карчаваткамi на пасецы, i ззаду за Кладкамi - ля вёскi на загуменнi.

Бiла заднiмi нагамi па гразi карова, не могучы ўстаць, i яго пярыў кашаль...

Ударыла цяпер ужо далей, недзе на Барках, моцна, як громам... Ён падумаў, што рвуцца снарады, бо з вёскi згледзелi дым...

Панок адпусцiў повад - карова ўстала на ногi i, падвярнуўшы пад сябе галаву, пацягнула яго, Панка, у альшэўнiк - назад. Ён, упёршыся ў зямлю нагамi, не пусцiў яе, пасля забег наперад i, узяўшы за рогi, павярнуў на Кладкi. Схапiўшы пасля за павадок ля самых рагоў, ён павёў карову цераз зашыек Кладкамi, учапiўшыся за рогi i прыцiснуўшыся ёй да шыi. Карова матала галавой: яе нiколi так не бралi - за рогi i за шыю... На чыстым, дзе рос круглец, яна гразла за каленi, падкiдаючы нагамi гразь i кожны раз збiраючыся скакаць. На Кладках было цвярдзей пад нагамi - лучалася карэнне i карова, скокнуўшы, страсанулася, атрасаючы з сябе халодную гразь. Панок пачуў, як яму заляпiла вочы...

Калi цяпер на бары ля крынiцы зайшоўся кулямёт - высака ўгары засвiсталi кулi, заныўшы, як аваднi.

Немцы стралялi з бору ўдоўж па балоце - згледзелi людзей... Трэба бегчы за ўсiмi на Баркi, туды немцы не сунуцца цераз усё балота... Там жа наперадзе, на Барках, Верка адна з дзяцьмi. Карову можна навязаць тут, на Кладках, бо ненавязаная яна збяжыць. Толькi навязаная яна будзе рыкаць увесь час, гледзячы на Баркi, дзе людзi, i сюды прыйдуць немцы...

Угледзеўшы здалёку сiнi дымок над вогнiшчам пад елкай - тлеў, адкацiўшыся ад агню, мусiць, канец бярозавага гнiляка, Панок здумеўся: будзе галоднае дзiця. Прыйдзецца даваць сухар з анучкi, размачыўшы i пажвакаўшы ў роце, а яно, галоднае, стане крычаць на чым свет стаiць, як крычала ўчора звечара...

За Кладкамi пайшоў рэдзенькi ценкi бярэзнiк з дробным жоўтым лiсцем i кароценькi чырвоны вербалоз - сцялiўся па зямлi. Травы тут не было: яе глушыў мох. Белы, даўгi, ён высака падняўся ад зямлi, усё роўна як вiсеў на ценкiм, пераплеценым журавiннiку, зачапiўшыся галоўкамi, i ногi пад iм правальвалiся ў балота аж на той свет. Панок ступаў, лучаючы на купiны, i, калi ехалi ў зямлю ногi, апiраўся рукамi карове на шыю... Думаў, што карова iдзе смялей за яго, бо лепш чуе, дзе цвярдзей.

Шумела высака ўгары i глуха бiла за Баркамi на пасецы. Снарады ляцелi аднекуль здалёку, не з вёскi, мусiць...

За Кладкамi на бары стралялi кораценька i рэдка - з аўтаматаў. Перацiхала, тады бiлi з вiнтовак, ядрана, як усё роўна секлi тапарамi па дрэве.

Лесам, мусiць, пайшлi немцы... На Баркi яны не дойдуць па такiм балоце...