Тартак (на белорусском языке)

Калi Панок правалiўся раптам па самыя грудзi, убачыў адразу, што белага моху на балоце не было, скончыўся; наперадзе блiшчала ад сонца вада, пасыпаная дробным лiсцем. Наўкола зашыпела зялёная гразь - палезла з-пад вады з балота; з-пад яе выскоквалi вялiкiя сiнiя бурбалкi i лопалiся... Стала холадна ў ногi, аж закалола... Адна рука ў яго ляжала на нечым цвёрдым - ён агледзеўся, што на шыi ў каровы... Каровы не было вiдаць тырчала толькi з гразi задзёртая ўгару галава з мокрымi рагамi. На рагах ляжаў повад, увесь у зялёнай гразi.

Баючыся, каб не захлынуцца, Панок ухапiўся карове за шыю дзвюма рукамi; тады пачуў, што лучыў нагамi на нешта цвёрдае - стаiць, як на кладцы. Згледзеў уперадзе перад сабой сасонку з сухiм верхам i зялёнай лапкай, што расла ля самай зямлi. Убачыў ля сасонкi высокую чорную купiну. Ля яе быў паабдзiраны мох, i Панок па сiвым пяску пазнаў, што наперадзе суха... Ён, мусiць, увалiўся ў старую крынiцу...

Карова, задраўшы ўверх галаву, раптам зарыкала моцна i жаласна, як да цяляцi...

Панка тады аж падкiнула. Ступiўшы наперад, ён пачуў, што iдзе па цвёрдым, i гразь займае толькi да грудзей. Повад у яго быў у руках, i калi зноў, задраўшы галаву, зарыкала карова, ён замахнуўся i сцебануў ёй па галаве. Раз, другi... З-пад павадка ў вочы паляцела лiпкая, густая i халодная гразь. Убачыўшы, як, боўтаючы пад сабой у гразi нагамi, пайшла карова, ён зноў стаў бiць яе па галаве. Пасля, калi з гразi паказалася спiна, бiў па спiне - сцёбаў мокрым павадком.

Ступiўшы на цвёрдае ля сасонкi з зялёнай лапкай, ён пазнаў, што кончылася балота, i ўбачыў, што адгэтуль iшла iмшарына аж да самых Баркоў, куды пабеглi людзi.

Ля сасонкi з-пад мокрага сiпаку тырчаў востры шэры валун. Стаўшы на яго, Панок цягнуў карову за повад, пакуль яна, перабiраючы нагамi ў гразi, не ўпёрлася галавой у купiну. Тады ён зноў даставаў i сцёбаў ёй павадком па спiне, бо карова не магла ўзлезцi на сухое. Увесь у лiпкай гразi, ён ёрзаў нагамi па каменi i махаў рукой, у якой быў павадок, аж пакуль не схапiў кашаль...

Ужо на Барках, у ельнiку, Панок падумаў, што карова, мусiць, адсапнулася, пакуль яго бiў кашаль, i вылезла сама ля каменя на сухое. Карове няма цаны...

У ельнiку ён згледзеў людзей. Збiўшыся ў кучу, яны цiснулiся назад, пад балота, i наперадзе была Верка з малым на руках - нясла, прыцiснуўшы да грудзей, як ад каго хаваючы. Дзяцей не было вiдаць...

Калi, натапырыўшыся на людзей, зарыкала карова, ён страпянуўся, падумаўшы, што карова пазнала Верку, бо глядзiць уперад, задзёршы галаву i лiжучы языком па носе... Ён хацеў крыкнуць здалёку Верцы, чаму яны iдуць назад, але ўбачыў раптам, што ўсе пасталi i стаяць, згледзеўшы яго... Цiснуцца адзiн да аднаго, збiваючыся яшчэ больш у кучку... Пад балота бегла толькi адна Верка, трымаючы перад сабой малога - хавала яго некуды пад паху, закрываючы падушачкай... З галавы ў яе з'ехала на плечы белая хустка, i рассыпалiся валасы. Яна нешта цiха крычала яму, азiраючыся назад, але ён нiчога не чуў.

Калi, сунуўшыся да Веркi, зноў зарыкала карова, блiзка, за Баркамi на пасецы, чырканулi кароценька з аўтамата, усё роўна што там зламалi сухое дрэва...

"Немцы... - страсанула яго. - Iдуць з пасекi..."

Тады ён пачуў, што на руках у Веркi плача, аж заходзiцца малы, i ўбачыў, што яна цiсне яго пад паху, каб хаця не было чуваць крыку.

Зноў замычэла карова, нюхаючы пад сабой зямлю i цягнучы ў яго з рук повад - рвалася да Веркi.

- Вало-о-дзя! - крыкнула Верка; было зусiм ужо блiзка да яе, i ён пачуў. - Людзi... - яна паказвала назад.

Стралялi цяпер блiжэй, недзе ля Кладак.

Панок неяк тады адразу падумаў: перастраляюць усiх у балоце... Усю вёску...

Зноў зарыкала карова, i загаманiла да яго, Панка, Верка...

Ён выпусцiў з рук павадок i забег наперад карове.

Тапор быў ззаду, ссунуўся аж за спiну, i Панок выцягваў яго з-пад дзягi абедзвюма рукамi.

Карова кратала вушамi, натапырыўшыся, задзiрала галаву i глядзела ўперад, дзе былi людзi. Ён убачыў быў яе вока, цёмнае, вялiкае, i рогi, закручаныя наперад...

Ён ударыў абухом памiж рог - з усёй сiлы...

Карова асела на пярэднiя ногi, як спатыкнуўшыся, тады ўскочыла i пачала круцiцца на адным месцы, што сляпая.

Другi раз ён зноў лучаў памiж рог...

Пасля стаяў, трымаючы тапор у руцэ, i чуў, што тапарышча ўсё ў буграх ад смалы - нядаўна сек жэрдзе загарадзiць плот, каб у гарод ад ракi не лазiла скацiна. Карова ляжала ля яго на баку, выпучыўшы жывот, руды ад гразi i ў дробным зялёным лiсцi, што было насыпана на вадзе на крынiцы.

Ззаду за iм, за плячыма, стаяла Верка з малым на руках; воддаль былi людзi - уся вёска: ён убачыў iх, азiрнуўшыся.

Тады яго хапiў кашаль; тапор вывалiўся з рук i грукнуў аб цвёрдую зямлю ля каровы - ля галавы...

Стала холадна, i Панок падцягнуў вышэй ногi.

Уперадзе была белая дарога, як зацярушаная густа iнеем увосень, калi iней кладзецца на сухую груду. Конь ступаў па пяску - не грукаў нагамi; шапатаў пад коламi жвiр, дзе цвярдзей, i трашчаў, насыпаўшыся ў колы.