Тартак (на белорусском языке)

Раскiс на дарозе снег. Ногi правальвалiся ў ваду да зямлi; вада была ў выбiтых конскiмi капытамi ямах i ў каляiнах ад палазоў; шваргатала несцiхана на полi ў барознах, што ўсё роўна ля грэблi ў крынiцы па каменнi, кроiла на кавалкi на сцежках лёд, размываючы яго да чорнай зямлi, i гнала ззаду за саньмi шуму i гразь.

Абляглi ў альшэўнiку пад Рагозiнам гурбы, зрабiлiся рудыя; пачарнела поле - латочынамi. Каркалi вароны, валюхаючыся па слiзкай раллi.

Пасля адлiгi ў той дзень раптоўна ўзяўся мароз. Вечарам, калi яны ўжо выехалi з Рагозiна, зайшоў з Карчаватак вецер, сухi, калючы. Пасыпалiся зверху крупы, дробненькiя, мяккiя, заносячы выбоiны на дарозе. Свежыя крупы былi белыя, як вата. Запахла снегам - прэснай i чыстай вiльгаццю.

З поля яшчэ гнала дарогай у Разанку - у глыбокую, доўгую лагчыну за Дальвай - ваду; чуваць было, як яна булькае на лагу i хлюпае пад нагамi ў каня. З-пад капытоў у яго аж у вочы Махорку - ён iшоў збоку ля аглабнi ляцелi халодныя пырскi i друзалкi мокрага, цвёрдага, што сухi гарох, лёду.

Цямнелася. Калi Махорка ўзбiваўся на цвёрдае, пад нагамi ў яго шапацеў снег, што жарства, падсыхаў на марозе; трашчаў ценкi лядок - у лужах сцiналася вада. Вецер браў за шчокi. Намоклi па каленi ногi ў старых, падшытых лямцам валёнках з парванымi заднiкамi - другога ў ваду не было чаго абуць; рабiлася холадна ў пальцы i ў пяты, i калi ён ступаў - чуў, як слiзка ў валёнках нагам: пассоўвалiся ў насы анучы, i ногi коўзалiся, што па гразi. У руках былi намоклыя, цвёрдыя, як луб, лейцы i рэзалiся ў голыя пальцы: рукавiцы Махорка згубiў яшчэ ў Рагозiне, мусiць, забыўся ў Янэчыка на двары, пад паветкай ля пунi, калi ўцiскалi воз, - не помнiць добра.

Храпе, цёпкаючыся ў вадзе, конь, б'е ў хамут i рве аглобнi - могуць лопнуць акрутнi, старыя ўжо, служылi цэлую зiму; верне, каб вылезцi з каляiны, з вады на сухое - можа перакулiць воз, i трэба ўсю дарогу тузаць за лейцы. Чуваць, як пад вадой палазы дастаюць да самай зямлi i скрыгочуць па каменнi, што свiннi зубамi; аселi развалы, салома шуршыць i шапоча па снезе, ацiраючыся з воза; задзёрся ўгару парубень, мусiць, ад'ехала вяроўка. Каню цяжка, не ў сiлу, не трэба было класцi такi воз - упоравень са страхой. Салома жытняя, збiтая, ляжала ў пунi ў Янэчыка пластамi. Ад добрага жыта бо слiзгалася ў руках i блiшчала. Пора ў шчаку, што дубцамi, калi спатыкаешся i ўпiраешся ў воз.

Стары Янэчык, выйшаўшы з хаты, прасiўся, каб не бралi многа, але на яго крыкнуў Сухаў, i Янэчык, адышоўшыся да ганка, стаяў i глядзеў, як уцiскалi воз.

Сухаў - з "Барбы"; некалi, як толькi паявiлiся партызаны, - немцы прыйшлi летам, а партызаны паявiлiся ўвосень, - Сухаў з напарнiкам - Махорка ўжо забыўся, як таго звалi, той даўно недзе дзеўся, i Сухаў пра яго не ўспамiнаў - стаялi ў Дальве ў Боганчыка: i днявалi i начавалi. Iх звалi "штатнымi". Нечага, вiдаць, глядзелi - закапана, можа, дзе iхняе было што блiзка. Пасля, як за Леснiкамi стала ў лесе "Барба", Сухава ўжо ў вёсцы не было, ён прыязджаў толькi па падводы - ехаць у абоз. Сухаў быў невысокi, чорненькi; у чорным, падпяразаным дзягай кажуху - на дзязе ззаду кабура з пiсталетам; у чорных валёнках i чорнай вялiкай кубанцы з чырвонымi, пацямнелымi палосамi накрыж. За плячом ён насiў доўгую вiнтоўку - сэвэтэ. Яна ў яго была яшчэ тады, калi ён паявiўся ў Дальве i стаў у Боганчыка.

Сухаў астаўся ў Рагозiне; сказаў - дагонiць iх у Дальве.

Храпе ззаду Боганчыкаў жарабок, блiзка, за самым возам; чуваць, як мацюкаецца Боганчык - iдзе з гэтага боку, дзе i Махорка. За Боганчыкам едзе Сяргеiшын Алёша - сядзiць на возе. У Алёшы кары з казой; на бабы пакладзены дошкi; воз у яго доўгi, яму цяжэй абярнуцца, i яго пасадзiлi на воз яшчэ ў Рагозiне ў Янэчыка на двары: загiбее ў вадзе.

У Разанцы зусiм сцямнелася; усхадзiўся вецер, сыпаў i сыпаў крупамi i ныў збоку ў возе ў саломе; за Рагозiнам, адкуль яны ехалi, пад'яснiлася, пабялеўшы, неба. Было вiдаць, як па iм беглi хмары. Пасля там выехаў маладзiчок, вузенькi, востры i чырвоны - што з агню. Нiзка, ля самай зямлi.

Заблiшчала ўперадзе на дарозе вада.

Далёка за Рагозiнам - мусiць, у самiх Альковiчах, дзе быў гарнiзон, застукаў кулямёт, глуха, што з-пад зямлi. Натапырыўся конь, задзёр галаву. Пасля ззаду рэдка i доўга стралялi з вiнтовак - як i кожную ноч.

Пад нагамi пабольшала вады - спускалiся ў Разанку. Нахiлiўся воз, пад вадой не было вiдаць следу, не пакiруеш. У Разанцы яшчэ не прарвала дарогу, вада iшла поверху, па лёдзе, разлiваючыся шырака, на паўганей. Сплываючы пасля за дарогай у вузкi i чорны ручай, яна пёрлася як шалёная - вiрам - i стагнала, што ў рацэ.

Махорка пусцiў каня аднаго: конь стары, сам знойдзе дарогу. Ускiнуўшы лейцы яму на спiну ля падсядзёлка, ён сышоў з дарогi i пайшоў пасля ззаду за возам.

Вада зайшла за каленi, набегла ў валёнкi, халодная, як лёд. Закалола адразу ў пальцы.