Тартак (на белорусском языке)

"Куляй разанула..." - надумаў ён. Пасля падумаў, што куля зачапiла мех ля самага сцягна i што ён, Панок, не пачуў, як высыпалася ў дзiрку жыта...

Уперадзе на гары быў вiдаць расцяроб; доўгi, чысты i жоўты ад пяску, ён вёў соснiкам унiз, у iмшару.

Панок адвалiўся назад, у яму на возе, дзе ляжаў цяпер пад iм пусты мяшок, ухапiўся дзвюма рукамi за левую лейчыну, каб завярнуць каня ў расцяроб. Конь не слухаў: скакаў галопам, падкiдаючы высака ўгару дугу i сыплючы калючым пяском i сухiм мохам у вочы... Тады Панок упёрся нагамi ў драбiнку ў разводах - у перадок - i, цягнучы за лейцы, адвалiўся на калёсы аж на спiну.

Адзервянелi ногi, забалелi рукi ў лакцях, смылела, як пасыпаная прыскам, здзёртая лейцамi скура ля костачак...

Конь спачатку таркануўся на месцы, спатыкнуўшыся на пярэднiя ногi, тады, падцяты лейцамi, рвануў убок, да расцяробу...

Падцялежылiся разводы, крута, стоячы на адным месцы; вывiхнулiся з-пад панараду цялежкi, блiснуўшы белымi шынамi, затрашчалi, ломячыся, аглобнi...

Панок пачуў, як яго раптам падкiнула ўгару, ударыўшы ў бок ляжэйкай; пасля ён усё роўна як паляцеў у яму разам з мяхамi i разводамi. Калi ён угледзеў на зямлi перад сабой цялежкi - новую жоўтую дубовую вось i блiскучыя, вышараваныя аб пясок шыны на колах, - падумаў, што саскочыў падгэрац i сагнуўся недзе шворан, што конь, акруцiўшыся, зноў выбег на дарогу... Панок, падцягнуўшы пад сябе на пяску ногi, ускочыў з зямлi, каб не дацца каню; пацягне назад да маста, пад самыя стрэлы... Пачуў, як яго ўдарыла ззаду ў лапатку, моцна, што конь нагой... Разанула па шыi, як нажом, высака, ля самай галавы. За каўнер аднекуль цурчом пацякла гарачая вада, што вар... Падпёр над грудзi кашаль...

Цiў... цiў... - запiшчала над галавой. У каня пад нагамi ля цялежак падняўся пылок - у сухiм белым сiўцы i дробным верасе. Стралялi з балота... Немцы...

Заржаў конь, кораценька i глуха, як стогнучы, усё роўна што хацеў пiць i ўгледзеў вядро...

Пасля Панок пачуў, што яго моцна тузанула за рукi; закруцiлася ў галаве, павярнулiся дагары зямля i новыя цялежкi з дубовай жоўтай воссю i блiскучымi шынамi...

Ён чуў яшчэ, што сунецца i сунецца некуды па зямлi, мусiць, зноў расцяробам па iмшары, бо пахла аднекуль кiслым белым мохам i журавiнамi... Тады здалося, што ён увалiўся ў мох мiж куп'я... Мох высокi, роўна з соснiкам... Адпусцiў кашаль, i мякка-мякка ўсяму...

Мiгнулася ўваччу Верка з малымi на руках; бегла з хаты, выносячы дзяцей у аселiцу, у альшэўнiк да ракi. Над дваром, над самым асверам, махаў крыллем чорны, як збiты з дошак, самалёт з жоўтым крыжам ля хваста...

Панок быў пачуў яшчэ, як пасля запахла сухiм пяском - пылам, - i падумаў, што конь цягне яго дарогай - дамоў, у вёску...

15

Януку, калi ён, апёршыся галавой на рукi, глядзеў з калёс назад на дарогу, дзе iшлi немцы, здавалася, што ён дома - у Дальве ля школы. Прывалiўся, падышоўшы да варотцаў, да частаколу, а немцы iдуць i iдуць дарогай з лагчыны ад могiлак - з Сушкава...

У школу яны былi пераехалi адразу пасля пажару - усёй сям'ёй: ён, Янук, сын Пiлiп з яго, Януковай, нявесткай i малым Колечкам; пераехалi без нiчога, у чым стаялi.

Школа была за грэбляй, далекавата ад Дальвы, на гары ля могiлак пад Сушкавам. Драўляная - бярвенне, шырокае i чэсанае, што плашкi, парабiлася ўжо сiвое; накрытая чырвонай бляхай - бляха была вiдаць здалёку: блiшчала на сонцы; з вялiкiмi вокнамi - знiзу аж уверх на ўсю сцяну; на высокiм - па пояс - падмурку з шэрага абсечанага гладкага камення, школа даходзiла да самай дарогi, шырокай, убiтай калясьмi, парослай вечна сiвым ад пылу падарожнiкам i старым высокiм, па костачкi, дзядзеўнiкам.

Школу абгарадзiлi дробным i роўным, з-пад пiлы, частаколам, шырока заняўшы паўдзядзiнца на самай гары. У куце на двары, дзе рос палын, белы i высокi, па самыя пахi, стаяў хлеў, накрыты гонтай, - у iм складалi ў вёрсты на зiму дровы. За хлевам у палыне i канаторжнiку былi ямы, дзе сушкоўцы хавалi бульбу, - там жаўцеўся стары пясок, перакапаны рыдлёўкамi i стаптаны нагамi на попел.

Блiзка ад вулiцы процi першага ганка стаяла студня са стрэшкай, зробленай з новых, жоўтых, пагабляваных сасновых цалёвак. Сасновымi цалёўкамi быў абабiты i зруб, яго кожны раз аблiвалi расплёханай вадой спераду, дзе стаўлялi вядро, i ад таго цалёўкi былi цвёрдыя i выслiзганыя, як шкло.

Дзецi ў школу не хадзiлi, i двор парос густой белай дзяцельнiцай з дзядзеўнiкам, хоць касi; распусцiлiся ля самага ганка белыя раманы, шырокiя, з даланю; за студняй ля частаколу на мяжы набух цёмна-жоўтымi пупышкамi, як ад мёду, высокi i зялёны, малады дзiвасiл.

Голыя, без травы, на двары былi толькi дзве сцежкi; сiвыя ад пяску, убiтыя босымi нагамi, што сырая глiна на таку, яны блiшчалi цераз увесь двор ад школы да хлева, куды ўсю вясну бегалi дзецi, i да студнi, адкуль насiлi ваду.