Тэўтонскi ордэн - Ад Ерусалiма да Грунвальда (на белорусском языке)

Не спяшаўся, уласна, Ягайла, а Вiтаўт рваўся ў атаку. Кароль павольна апранаў латы, усаджваўся на баявога каня, потым выехаў на пагорак, агледзеўся... Затым вярнуўся ў далiну i пачаў пасвячаць у рыцары сваiх вояў. Сказаўшы прамову да новаспечаных рыцараў, Ягайла ўжо надзяваў шлем, калi прыйшла вестка, што ад ордэнскага войска прыбылi два герольды. У аднаго на грудзях быў знак Свяшчэннай Рымскай iмперыi: чорны арол у залатым полi, у другога - герб шчэцiнскiх князёў: чырвоны грыф на белым полi. Герольды прынеслi два аголеныя мячы - ад хохмайстра з вялiкiм маршалам каралю i вялiкаму князю - i на словах перадалi выклiк да бiтвы. "Калi ж, можа, вялiкаму князю i каралю не хапае прасторы, - сказалi пасланцы, - то мы адыдзем колькi трэба, каб даць месца". I на самой справе ордэнскiя войскi пасунулiся назад, адкрываючы далiну i пакiдаючы памiж сабой i ворагам прыгатаваныя перашкоды. Хутчэй за ўсё гэта перадавыя аддзелы вярнулiся да асноўнай групоўкi. Такi дзёрзкi выклiк меў на мэце падштурхнуць саюзнiкаў першымi пайсцi ў наступ. Так яно i здарылася. Лiтоўскае войска з поклiчам "Вiльня!" рушыла ў атаку. Затым пайшлi палякi, на хаду спяваючы "Багародзiцу". Паколькi наперадзе была лёгкая маняўровая коннiца, то страты ад ямаў-пастак аказалiся невялiкiмi. Крыжацкiя гарматы паспелi даць два залпы. Потым да канца бiтвы ўжо не было чуваць нi аб iх, нi аб стралках-лучнiках i арбалетчыках. Хутчэй за ўсё ў першым iмклiвым нацiску артылерысты, стралкi i пяхота, якая iх прыкрывала, былi выбiтыя. Затым у бой уступiла цяжкая коннiца. На правым лiтоўскiм фланзе i левым польскiм фактычна адбывалiся дзве асобныя бiтвы. "Калi шэрагi сышлiся, то ўзняўся такi шум i грукат ад ламання дзiдаў i ўдараў аб даспехi, як быццам абрушваўся нейкi велiзарны будынак, i такi рэзкi лязгат мячоў, што яго выразна чулi людзi на адлегласцi нават у некалькi мiляў" (Длугаш).

Вiтаўт знаходзiўся каля самых пярэднiх шэрагаў, Ягайла з моцнай аховай ад'ехаў на пагорак прыблiзна пасярэдзiне фронту.

Праз гадзiну цi болей на правым фланзе саюзнай армii адбылася падзея, якую даследчыкi ацэньваюць неадназначна. Пад нацiскам крыжацкiх войскаў частка лiтоўскiх аддзелаў адступiла. Адны разглядаюць гэта як уцёкi, iншыя гавораць аб тактычным манеўры. Такi прыём - уяўнае адступленне - часта ўжываўся на ўсходзе i прыносiў поспех. Вораг, паверыўшы ў перамогу, рассыпаўся ў пагонi за ўцекачамi i натыкаўся на засаду або свежае войска. Уцекачы раптам зноў аказвалiся сабранымi ў арганiзаваныя аддзелы i з новай сiлай нападалi на агаломшанага ворага. Беларусы i ўкраiнцы, якiя складалi большасць войска Вiтаўта, былi добра знаёмыя з такой тактыкай i карысталiся ёю. Галоўным аргументам за тое, што адступленне было манеўрам, з'яўляецца несумненны факт вяртання ў бiтву адступiўшых аддзелаў. Акрамя таго, не так даўно стаў вядомы дакумент, якi пацвярджае нашу думку аб адступленнi як арганiзаваным манеўры. Ужо пасля бiтвы адзiн з кiраўнiкоў ордэна папярэджваў хохмайстра, што ў новай бiтве вораг можа наўмысна выклiкаць уцёкi некалькiх атрадаў, каб прывесцi да разрыву баявых парадкаў цяжкай коннiцы, гэтак, як адбылося ў "вялiкай бiтве". Частка крыжацкiх войскаў, якiя гналiся за ўцекачамi, была акружаная i знiшчаная каля лiтоўскага табара. Манеўр з адступленнем планаваўся загадзя. Смаленскiя харугвы Вiтаўт пакiнуў на месцы, каб прыкрыць правы фланг палякаў i не даць крыжакам ударыць iм у спiну. Тры беларускiя палкi Смаленскай зямлi справiлiся са сваёй задачай, хоць панеслi значныя страты, а адзiн з iх амаль цалкам загiнуў.